Η Τσούβα μια ωραία μέρα, ξαφνικά, ανακοινώνει το νέο της βιβλίο-μια ποιητική συλλογή-αυτή τη φορά με το όνομα Εγκέφαλος Ψάρι-και όπως καταλαβαίνετε…ήταν αδύνατο να αντισταθώ.
Να ξεκινήσουμε από τον τίτλο;
Τι υπονοεί η Τσούβα; Ποια είναι η μεταφορά;
Είναι αδύνατον να δώσει κάποιος μια ερμηνεία, όπως επίσης είναι και απόλυτα λογικό να δώσει ο καθένας όποια ερμηνεία ταιριάζει στον αναγνωστικό ή κριτικό ψυχισμό του. Ο εγκέφαλος-σπάνιο πράγμα στις μέρες μας να λειτουργεί-από τη μια και το ψάρι από την άλλη. Πως συσχετίζεται το ψάρι με τον εγκέφαλο; Μήπως στα ποιήματά της συνυπάρχουν το νατουραλιστικό στοιχείο με κεντρική πηγή την θάλασσα που αντιπροσωπεύει το ψάρι μαζί με τα στοιχεία της ανθρώπινης ανατομίας του εγκεφάλου;Τόσες απορίες γι’ αυτόν τον τίτλο, αλλά αυτή είναι η μαγεία στη γραφή της Τσούβα.
Προχώρησα στην επόμενη σελίδα και αφέθηκα στο συναίσθημα και λιγότερο στην εγκεφαλική αιτιολόγηση της δομής του βιβλίου. Οπότε θα επικαλεστώ τη “Συγκινησιακή Πλάνη” των Wimsait και Beardsley οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η συγκινησιακή επίδραση ενός ποιήματος ή κειμένου γενικότερα διαφέρει από αναγνώστη σε αναγνώστη.
Από την άλλη, δεν μπορώ να αγνοήσω τα τεχνικά και προσεκτικά βήματα της Τσούβα που με τόσο έξυπνο και συστηματικό τρόπο μας παραθέτει σε κάθε της βιβλίο. Είναι εκεί να τα ανακαλύψουμε και μας προϊδεάζουν για το λογοτεχνικό κύμα το οποίο ακολουθεί και προσαρμόζει στον δικό της τόνο και ύφος.
Και εδώ θα χρησιμοποιήσω τη φορμαλιστική τεχνική ανάλυσης γιατί διακρίνω ότι η ποιήτρια έχει δώσει στα ποιήματά της τεχνικές που τιμούν τη μοντερνιστική και υπερρεαλιστική, σε κάποιο βαθμό, ποίησή κάτι που έχω καιρό να διαβάσω. Η συλλογή Εγκέφαλος Ψάρι αποτελεί μια σύνδεση του εικονισμού με τη μορφή της ποίησης μέσω μιας λιτής περιγραφικής γραφής.
Όμως , από την κριτική πλευρά, θα μιλήσω για το βιβλίο χωρίς να εμβαθύνω περαιτέρω στην πρόθεση της ποιήτριας (Ιntetional Fallacy), αλλά στις τεχνικές της Τσούβα με έναν περιεκτικό και διακριτικό τρόπο διότι μιλάμε για ένα έργο τέχνης.
¨Η πρόθεση του ποιητή έχει κεντρομόλα κατεύθυνση. Αποβλέπει στο συνταίριασμα των λέξεων μεταξύ τους, κι όχι στην εξίσωση της λέξης με μια σημασία…Χρειάζεται μεγάλη δύναμη θέλησης για να γράψει κανείς ποίηση, αλλά μέρος της δύναμης αυτής πρέπει να το χρησιμοποιήσει για να χαλιναγωγήσει τη θέληση, κάνοντας έτσι μεγάλο μέρος του γραπτού του αθέλητο…Αυτό δίχως αμφιβολία είναι αλήθεια, όπως είναι αλήθεια ότι η ποιητική τεχνική, είναι δεξιότητα που στηρίζεται στη συνήθεια, και συνεπώς γίνεται όλο και πιο ασυνείδητη.»(Frye,2005, p.79)
Η Τσούβα , λοιπόν, έχει πετύχει όλα τα παραπάνω. Έχει συνδέσει τα ποιήματα της με έναν τρόπο συνειδητό και παράλληλα ασυνείδητο, με τεχνικές αξιοζήλευτες και αξιοθαύμαστες και λιτά και ουσιαστικά, απλά, μας δείχνει.
Ξεκινώντας, λοιπόν, ο πίνακας του Αμερικάνου Μοντερνιστή Bluemner στο εξώφυλλο είναι το πρώτο στοιχείο. Στην εισαγωγή της, επίσης, δεσπόζει μια ποιήτρια αντισυμβατική, μοναδική στο είδος, της ίδιας χρονολογίας και αισθητικής με τον προαναφερόμενο ζωγράφο-αρχιτέκτονα.,η Edna St. Vincent Millay και το ποίημα Πρώτο Σύκο.
Πάμε πάλι στην ανάλυση του τίτλου της Millay …Τι μεταφορά είναι αυτή;
Και τότε κατάλαβα αυτό που είχα υποψιαστεί από το εξώφυλλο του βιβλίου. Αγαπητοί και αγαπητές αναγνώστες/στριες …μιλάμε για το ΑΝΟΙΚΕΙΟ (Das Unheimliche).
Για τον Φρόιντ η γλώσσα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ψυχολογική ερμηνεία των γλωσσικών όρων. Το ανοίκειο γίνεται αισθητό όταν στοιχεία του ανθρώπινου βίου που έχουν καταπιεστεί στο ασυνείδητο και απομονωθεί από το εγώ, αναδύονται μέσα από τη χρήση της λογοτεχνικής γλώσσας προκαλώντας πρωτόγονα συναισθήματα. Η ποίηση της Τσούβα θεωρώ ότι παράγει το συναίσθημα της απώλειας και της φθοράς του ανθρώπου, της τέχνης και της κοινωνίας.
Το ανοίκειο -στοιχείο του μοντερνισμού και ειδικά στη συλλογή αυτή του Αμερικανικού μοντερνισμού σε συνδυασμό με το προσωπικό ύφος της Τσούβα -μου δημιουργούν συναισθήματα έντονου προσωπικού και κοινωνικού προβληματισμού.
Σύμφωνα με τον Hawthorn(1987) tο μεγαλύτερο μέρος της μοντερνιστικής λογοτεχνίας είναι γνωστό για την «αυτοσυνείδηση» που με τη σειρά της παράγεται σε μεγάλο βαθμό από την αυτοαναφορά.
Η «ανοικείωση» ή «αποεξοικείωση» (defamiliarization) είναι, θεωρώ η κύρια τεχνική αυτής της συλλογής. Εισήχθη από τους Ρώσους φορμαλιστές το 1920, σε μια προσπάθειά τους να εξηγήσουν την μορφή της λογοτεχνίας. Η ποιητική γλώσσα είναι υψηλή μιμητική οπότε και οι μηχανισμοί της στόχο έχουν να προβληματίσουν τον αναγνώστη. Ένας από αυτούς τους μηχανισμούς είναι και η ανοικείωση που εισήχθη από τον Viktor Shklovsky στο έργο του Art as Techniques.
Η Τσούβα, λοιπόν, ενώνει τις λέξεις με έναν ανοίκειο τρόπο και τόσο περίτεχνο. Χωρίς καμία επιτήδευση, αλλά μια απόλυτη φυσικότητα και αρμονία των αντιφατικών και παράξενων εννοιών που αποδίδει στις λέξεις, προσδίδει τη μουσικότητα που αξίζει στην ποίηση. Μια ποίηση που στις μέρες μας φθείρεται από το εύκολο, το ανώδυνο, το επίγειο. Η Τσούβα αντιστέκεται και προτιμά τους δύσκολους λογοτεχνικούς δρόμους. Κάνει τις λέξεις όπλα, τον λόγο λογοτεχνία. Δίνει φωνή στη σιωπή.
Αναφορές στο ψάρι έχουν κάνει πολλοί αγαπημένοι ποιητές που τυγχάνει να ανήκουν στον μοντερνιστικό κίνημα και να ανατρέπουν αυτό που θεωρούμε δεδομένο. Ως Ιχθύς, λοιπόν, και συγγραφέας η ίδια έχω αισθανθεί πολλές φορές σαν ψάρι έξω από το νερό. Διαβάζοντας τα ποιήματα της Τσούβα στο μυαλό μου έρχεται η Μarianne Moore με τόσο ανοίκεια ποιήματα της.
Μέσα από τον μαγικό συνδυασμό των λέξεων που δίνουν αυτή τη μουσικότητα στην ποίησή της, νιώθω έντονα το συναίσθημα της μοναξιάς, της απώλειας. Το χάσμα ανάμεσα στο μεγαλειώδες και καρποφόρο παρελθόν και στο άκαρπο και σκληρό παρόν.
Μέσα από τους αναχρονισμούς, την γλωσσική επιμιξία, τον αυθορμητισμό της έκφρασης μέσα από κατακερματισμένες εικόνες και μια αφήγηση χωρίς γραμμική δομή σε ελεύθερο στίχο με αρκετές διαφοροποιήσεις στο μέγεθος και τη στίξη, η Τσούβα φωνάζει ότι τίποτα δεν είναι στατικό, τίποτα δεν διαρκεί για πάντα. Όλα αλλάζουν. Η ποιήτρια πειραματίζεται και μας παρουσιάζει άλλες όψεις της πραγματικότητας. Δένει το παρελθόν με το παρόν. Την ιστορία με τη σημερινή εποχή.
Η Πηνελόπη στέλνει sms, O Πάτροκλος βρίσκεται στην Αγία Πετρούπολη, ο Μπόρχε , ο Λάο Τσε, ο Ηράκλειτος και ο Νίτσε είναι όλοι μαριονέτες του θαλάσσιου στοιχείου. Εγκέφαλοι Ψάρια. Χάνονται…γλιστρούν, μπορεί και να ξεχνιούνται.
Και κάπου εκεί φλερτάρει με τον ριζοσπαστικό μοντερνισμό και τον υπερρεαλισμό η Τσούβα. Άλλωστε οι εικόνες που δημιουργήθηκαν στον δικό μου εγκέφαλο ψάρι μοιάζουν με πίνακα του Νταλί. Ήταν πολλά τα ποιήματα που ξεχώρισα, αλλά θα κλείσω με τους στίχους από το ποίημα κακοκαιρία
«Μόνο όταν έρθει ο χιονιάς κι εδώ
Θα μάθεις πόσο κρύο κάνει, »
Έτσι…για να μην ξεχνιόμαστε.
Ένα μεγάλο μπράβο στη συγγραφέα και ποιήτρια για τη συλλογή της αυτή.
Περιγραφή
Η Αλίκη όταν είδε τον βράχο ενώ κρεμόταν
σύννεφο μαύρο στον ουρανό,
ήδη στη χώρα των παραμυθιών βρισκόταν.
Στη γη είχε ομίχλη
ένα θαμπό, γκρίζο φως.
Θα ενέσκηπτε κακοκαιρία.
Για θεομηνία οι μετεωρολόγοι μιλούσαν.
Στις εκκλησίες άναβαν κεριά,
τεράστια κύματα εμφανίστηκαν στις θάλασσες,
τα ψάρια κρύφτηκαν.
Μη φοβάστε, είπε η Αλίκη στον βυθό
κι άνοιξε τη μαύρη γι’ αντιπερισπασμό ομπρέλα.
Τίποτα δεν πρόκειται ν’ αλλάξει.
Τα παιδιά θα συνεχίσουν να πεινάνε
οι άνθρωποι να χάνουν τις πατρίδες τους.
Ο Μαρτσέλο θα κλέβει
στο ταχυδρομείο όπως πάντα
κι οι σκύλοι θα γαβγίζουν λυπημένα τα μεσάνυχτα.
Με πύρινα χρώματα θα καίγεται το δειλινό,
η κυδωνόπαστα θα ’ναι και πάλι νόστιμη.
Ζευγάρια θα φιλιούνται παθιασμένα στα στενά.
Στη Νέα Υόρκη θα βρέχει ποιήματα.
ISBN: 978-618-5662-77-6
Συγγραφέας: ΤΣΟΥΒΑ ΛΙΛΙΑ
Εκδοτικός οίκος: VAKXIKON.GR
Σελίδες: 84
Διαστάσεις: 14Χ21
Ημερομηνία Έκδοσης: Σεπτέμβριος 2022
Η Λίλια Τσούβα σπούδασε Μεσαιωνική και Νεότερη Ελληνική Φιλολογία στο ΑΠΘ. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου Δημιουργικής Γραφής από το Ελεύθερο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο (MASTER). Γράφει ποιήματα, δοκίμια και διηγήματα. Το διήγημά της «Η καταδίκη» βραβεύτηκε στον Α’ Πανελλήνιο Διαγωνισμό «Το Κοράλλι». Το ποίημά της «Τιν τάνδε λατάσσω, Λέαγρε»βραβεύτηκε στον διαγωνισμό της UNESCO «Ο κόσμος μας στη θεωρία του χρόνου (παρελθόν, παρόν, μέλλον)», όπως και το ποίημά της «Στον υπολογιστή» (1ος Πανελλήνιος Διαγωνισμός Ποιήματος «Το Κοράλλι»). Κείμενά της φιλοξενούνται σε ποικίλα έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά. Έχει γράψει το βιβλίο Ο εξπρεσιονισμός στην ποίηση του Κ.Θ. Ριζάκη, Οκτώ προσδόκιμες θεάσεις (εκδόσεις Κουκκίδα 2020) και συμμετέχει σε συλλογικά έργα. Το 2021 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Βακχικόν η συλλογή διηγημάτων της Το τραγούδι των Ινουίτ
