Η λεπτή τέχνη της παραδοξότητας: Ο Λόρκα συνομιλεί με τα σαλιγκάρια του

Η λεπτή τέχνη της παραδοξότητας: Ο Λόρκα συνομιλεί με τα σαλιγκάρια του

Από την πρώτη σελίδα της συλλογής The Dialogue of Two Snails, ο Federico García Lorca μάς απομακρύνει από τον ρεαλισμό και μας καθοδηγεί σε ένα φαντασιακό σύμπαν όπου τα σαλιγκάρια αποκτούν φωνή, οι κιθάρες κλαίνε και ο χρόνος κυλά σαν υπαινικτική πρόταση. Η έκδοση της Penguin Modern (#42), σε μετάφραση του Tyler Fisher, συστήνει στο αγγλόφωνο κοινό λιγότερο γνωστά, αλλά ποιητικά εξαιρετικά πυκνά κείμενα του Ισπανού δημιουργού, εστιάζοντας στη συνύπαρξη παραμυθιού και υπαρξιακής αλληγορίας.

Η ποίηση ως αλληγορική πατρίδα

Ο Λόρκα δεν είναι εύκολος ποιητής. Η γλώσσα του —απλή στην επιφάνεια— φέρει μέσα της αρχέτυπα, θραύσματα λαϊκής φαντασίας, εικόνες της Ανδαλουσίας και σκοτεινά σουρεαλιστικά σύμβολα. Το ομότιτλο ποίημα “The Dialogue of Two Snails” είναι μια μικρή θεατρική σκηνή όπου τα σαλιγκάρια, με υπαρξιακές απορίες και ποιητικό παράπονο, συνομιλούν για τον κόσμο, τη βροχή, το άγνωστο και τη μοναξιά. Οι παύσεις και οι σιωπές λειτουργούν ως δραματουργικά στοιχεία. Όπως επισημαίνει ο Christopher Maurer, «στον Λόρκα η σιωπή δεν αποτελεί απουσία νοήματος, αλλά δραστικό πυρήνα της ποιητικής πράξης» (Maurer, 1998, σ. 15).

Η γλώσσα, λοιπόν, δεν είναι εδώ εργαλείο διευκρίνισης αλλά σκηνή αναμονής. Η κάθε φράση του Λόρκα μοιάζει να αιωρείται ανάμεσα στο παιδικό παραμύθι και την τραγική προαίσθηση. Οι εικόνες των σαλιγκαριών ή των μυρμηγκιών, που βλέπουν τ’ αστέρια αλλά δεν μπορούν να τα φτάσουν, θυμίζουν την παγιδευμένη επιθυμία του σύγχρονου υποκειμένου.

Μία μικροκοινωνία εντόμων

Στα πεζά ποιητικά κείμενα της συλλογής, όπως “The Encounters of an Adventurous Snail” και “The Tree of Surprises”, αναπτύσσεται ένα μικρόκοσμος πλασμάτων που διαθέτουν σχεδόν ανθρώπινη συνείδηση. Τα μυρμήγκια και οι αρουραίοι μιλούν για την απελπισία, τις απαγορεύσεις και τη γνώση, σαν μια παραβολή για την κοινωνική καταπίεση και την ανάγκη του ανθρώπου για προσανατολισμό.

Η Gwynne Edwards, αναλύοντας το λογοτεχνικό σύμπαν του Λόρκα, σημειώνει ότι «ο Λόρκα διατηρεί πάντα μία διπλή οπτική: την παιδική και τη φιλοσοφική, συνδυάζοντας την απλότητα του μύθου με τη βαρύτητα του θανάτου» (Edwards, 2003, σ. 48). Αυτή η διπλή οπτική διαπερνά ολόκληρη τη συλλογή: το ευάλωτο γίνεται φορέας βαθιάς γνώσης και η σιωπή δεν είναι αδυναμία, αλλά διαλογισμός.

Ο Λόρκα του θανάτου και της παραίσθησης

Σε άλλα ποιήματα της συλλογής, όπως το “Song of the Battered Gypsy” ή το “Ballad of the Moon, Moon”, ο αναγνώστης συναντά ξανά τον πιο αναγνωρίσιμο Λόρκα – αυτόν που αντλεί από τον κόσμο των τσιγγάνων, της γυναικείας καταπίεσης και του έρωτα που συνυπάρχει με τον θάνατο. Η φράση “The moon has teeth of ivory” από το δεύτερο ποίημα, είναι τυπικό παράδειγμα της μεταφυσικής αισθητικής του: το φεγγάρι δεν είναι απλώς ουράνιο σώμα, αλλά σχεδόν δαιμονικό ον.

Η πιο πολιτική διάσταση του έργου προκύπτει στο “Scene of the Lieutenant Colonel of the Civil Guard”, ένα ποίημα που ενώνει το σουρεαλιστικό χιούμορ με την πολιτική σάτιρα. Ο Λοχαγός δεν είναι άνθρωπος αλλά σύμβολο εξουσίας που καταρρέει γελοιοποιημένος. Η φράση “The soul of the Lieutenant… exits through the window” αφήνει τον αναγνώστη με την αίσθηση της απόλυτης αφαίρεσης: η εξουσία, απογυμνωμένη από το βάρος της, γίνεται φάντασμα.

Οικοδόμηση ενός ποιητικού θεάτρου

Η μετάφραση του Tyler Fisher διατηρεί τον ειρωνικό τόνο και την αισθητική ακρίβεια των πρωτοτύπων. Δεν αποφεύγει την κυριολεξία όπου χρειάζεται, αλλά φροντίζει ώστε ο ρυθμός και η ονειρική υφή των φράσεων να παραμείνουν αλώβητοι. Το αποτέλεσμα είναι μια από τις πιο καλοδουλεμένες μικρές ανθολογίες της σειράς Penguin Modern.

Η συλλογή διαβάζεται σαν ένα μικρό θεατρικό έργο που φέρνει κοντά τη λαϊκή παράδοση με τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο Λόρκα θεωρούσε το θέατρο ως τον πιο άμεσο τρόπο έκφρασης της ποίησης. Όπως έγραφε ο ίδιος: «Το θέατρο είναι η ποίηση που βγαίνει από το βιβλίο και γίνεται ανθρώπινη» (Lorca, Conferencias, 1935).

Επίλογος: Ποίηση στην εποχή της αναμονής

Το The Dialogue of Two Snails δεν είναι ένα “εύκολο” βιβλίο, ούτε υπόσχεται λύσεις. Είναι όμως ένας ύμνος στην ακινησία, στην παρατήρηση και στη σιωπή. Σε έναν κόσμο που απαιτεί συνεχώς από εμάς να μιλάμε, να εξηγούμε, να διαλέγουμε στρατόπεδα, ο Λόρκα μας δείχνει πως ίσως εκεί που δεν λέγεται τίποτα, γεννιέται η πιο βαθιά ποίηση. Ίσως, τελικά, να ήταν τα σαλιγκάρια οι πιο κατάλληλοι ποιητές του καιρού μας.

Βιβλιογραφία

• Edwards, Gwynne. Lorca: Living in the Theatre. Peter Owen Publishers, 2003.

• Gibson, Ian. Federico García Lorca: A Life. Faber & Faber, 1989.

• Lorca, Federico García. The Dialogue of Two Snails. Trans. Tyler Fisher. Penguin Modern, 2018.

• Maurer, Christopher. Federico García Lorca: Collected Poems. Farrar, Straus and Giroux, 1998.