Tο Πίσω Μπαλκόνι της Φωτεινής Φραγκούλη

Tο Πίσω Μπαλκόνι της Φωτεινής Φραγκούλη

Ένα βιβλίο για τη φαντασία, τη μνήμη και την ποίηση των γατών

Εικονογράφηση: Εύη Τσάκνια | Εκδόσεις Πατάκη

 Λογοτεχνική ανάλυση – Κριτική αποτίμηση

Το Πίσω Μπαλκόνι είναι ένα σύντομο αλλά βαθιά συμβολικό αφήγημα που συνδυάζει τη φαντασία με τη νοσταλγία, την παρατήρηση της καθημερινότητας με την ανατροπή της μέσω της ποίησης. Στην επιφάνεια διαβάζεται ως μια τρυφερή ιστορία συγκατοίκησης ανάμεσα στην κυρία Φωτεινή και την γάτα της, την Πουπέτα Πουπετέλλη. Στο βάθος όμως, είναι ένα φιλοσοφημένο σχόλιο για την παρουσία και την απουσία, την επιτέλεση της γραφής, τη μεταμόρφωση της καθημερινής εμπειρίας σε λογοτεχνία.

Η γραφή της Φραγκούλη είναι λιτή αλλά υπαινικτική, με πλούσιο εσωτερικό ρυθμό και αίσθηση ποιητικής πρόζας. Τα γεγονότα εξελίσσονται αργά, ήσυχα, με χαμηλούς τόνους, όμως κάθε φράση χτίζει ένα νοηματικό βάθος που αφορά έννοιες όπως:

• η συντροφικότητα χωρίς εξάρτηση,

• η δημιουργικότητα μέσα από τη σιωπή,

• η αξία της καθημερινής στιγμής.

Η Πουπέτα, η γάτα, γίνεται το σύμβολο της εσωτερικής σοφίας, της ανεξαρτησίας, αλλά και της… ποιητικής ψυχής που επιλέγει να εκφραστεί μέσα από το παιχνίδι και τη σιωπή. Η ανάγνωση δεν είναι ρεαλιστική – είναι αλληγορική, σχεδόν μεταφυσική.

 Εικονογράφηση – Σχέση εικόνας και κειμένου

Η εικονογράφηση της Εύης Τσάκνια λειτουργεί επανασημασιοδοτικά: δεν απλώς συνοδεύει, αλλά αποκαλύπτει. Οι εικόνες είναι γεμάτες λεπτομέρειες που συνομιλούν με τα κείμενα, όπως:

• τα ποιητικά σύμβολα (χαρτιά, γραφομηχανές, σύννεφα),

• η Πουπέτα να κάθεται σαν ποιήτρια μπροστά στο παράθυρο ή σε μια καρέκλα με βλέμμα συγκέντρωσης,

• η κυρία Φωτεινή ως αθόρυβη συνοδοιπόρος.

Χρώματα απαλών αποχρώσεων, με χειροποίητη αίσθηση, ενισχύουν την ατμόσφαιρα της οικειότητας και της γλυκιάς μελαγχολίας. Η εικόνα δεν απεικονίζει μηχανικά το κείμενο, αλλά προσθέτει βάθος, δημιουργώντας έναν διπλό κόσμο ανάγνωσης: για το παιδί που βλέπει και για τον ενήλικα που διαβάζει πίσω από το βλέμμα της γάτας.

 Αποσπάσματα και σχολιασμός

«Τον τελευταίο καιρό, όταν δεν με έβλεπε, καθόταν μπροστά στη γραφομηχανή μου και έγραφε κάτι…»

Η Πουπέτα δεν είναι απλώς ζώο, είναι συγγραφέας. Το αστείο μεταμορφώνεται σε λογοτεχνική αλληγορία για την αόρατη διαδικασία της γραφής, για τις ιδέες που ζουν «στο πίσω μπαλκόνι» του μυαλού μας.

«Έγραψε ένα τελευταίο ποίημα. Το άφησε πάνω στο πληκτρολόγιο. Πριν φύγει. Δεν είπα τίποτα. Δεν χρειάστηκε.»

Μια σκηνή μικρής απώλειας, μεγάλου συναισθηματικού φορτίου. Το ποίημα είναι το ίχνος, η σιωπηλή κληρονομιά. Δεν έχει τίτλο ούτε εξήγηση. Είναι το σύνορο ανάμεσα στη λέξη και στο συναίσθημα.

 Η συγγραφέας: Φωτεινή Φραγκούλη

Η Φωτεινή Φραγκούλη (1957–2018) υπήρξε μια σπάνια περίπτωση συγγραφέως που τίμησε την παιδική λογοτεχνία όχι ως απλό «είδος», αλλά ως χώρο συνάντησης ποίησης, σκέψης και καρδιάς. Το έργο της διακρίνεται για τη λεπτότητα, την εσωτερική μουσικότητα και την ικανότητά του να μιλά στον αναγνώστη κάθε ηλικίας, χωρίς να του φωνάζει. Το πίσω μπαλκόνι, ίσως από τα πιο προσωπικά της βιβλία, μοιάζει σήμερα σαν σιωπηλή αποχαιρετιστήρια επιστολή, γεμάτη λέξεις που άφησε «πάνω στο πληκτρολόγιο», όπως η Πουπέτα.

Στο έργο της διακρίνεται:

• Η αγάπη για τη γλώσσα και τη δύναμη των λέξεων.

• Η εσωτερικότητα των χαρακτήρων – ακόμα κι όταν είναι ζώα ή παιδιά.

• Η ποιητική φόρμα σε πεζό λόγο, χωρίς λεκτική επιτήδευση.

 Εκπαιδευτική αξιοποίηση – Προτάσεις

Ηλικιακή ομάδα:
Κατάλληλο για παιδιά 7+ ετών, αλλά με πολλαπλά επίπεδα ανάγνωσης που το καθιστούν ιδανικό και για μαθητές Γυμνασίου ή ενήλικες.

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

• Δημιουργία «γατίσιων ποιημάτων» από τα παιδιά με βάση λέξεις-κλειδιά από το βιβλίο.

• Σκίτσα ή ζωγραφική «του πίσω μπαλκονιού μου»: πού γράφει το κάθε παιδί ή τι σκέφτεται όταν μένει μόνο του;

• Δραματοποίηση με αφηγητή και ρόλους: η γάτα, η συγγραφέας, τα ποιήματα ως χαρακτήρες.

• Συγκριτική ανάγνωση με άλλα βιβλία για ζώα-αφηγητές, π.χ. Ο κύριος Μοντεχρήστος, Η Πένυ, η χελώνα μου κ.ά.

Τα διάσπαρτα ποιήματα: ανάσες, τελετές, αποκαλύψεις

Στο Πίσω Μπαλκόνι, η Φωτεινή Φραγκούλη δεν ξεχωρίζει τα ποιήματα από την αφήγηση — τα διαχέει. Δεν έχουν τίτλους, δεν παρουσιάζονται ως “ποιήματα”, αλλά είναι ποιήματα. Μικρά, σιωπηλά, ενσωματωμένα στο σώμα της πρόζας. Μοιάζουν με ανάσες, ψίθυρους, υπαινικτικά χαϊκού συναισθημάτων.

Αυτά τα διάσπαρτα ποιητικά θραύσματα λειτουργούν ως:

 Ανάσες ρυθμού

Προσφέρουν εσωτερικές παύσεις στην πρόζα, χαρίζοντας έναν λυρικό ρυθμό στην αφήγηση. Είναι σημεία ανάσας και στοχασμού.

 Δηλώσεις ταυτότητας

Π.χ. το “ποίημα” της Πουπέτας ή οι αναφορές στη Μελένια δεν είναι απλώς παιχνίδι — είναι ποιητικά αυτοπορτρέτα χαρακτήρων.

Τελετές αποχαιρετισμού

Ιδιαίτερα στο τέλος, τα ποιητικά μέρη μετατρέπονται σε τελετουργίες μετάβασης: φως, αγκαλιά, απουσία, λέξεις που επιστρέφουν με νέο νόημα.

Μυστικές εξομολογήσεις της γλώσσας

Τα λεκτικά παιχνίδια, οι σκέψεις γύρω από τα φωνήεντα και το “ως των επιρρημάτων” είναι μια ποιητική γλωσσολογική εμπειρία. Η Φραγκούλη αγγίζει τη γλώσσα με σεβασμό σχεδόν ερωτικό.

Τα ποιήματα δεν αναλύονται. Αισθάνονται.
Και λειτουργούν όχι ως λογοτεχνικά επιτεύγματα, αλλά ως μυστικά που λέγονται ψιθυριστά.
Ανάμεσα στη γραφή και στη σιωπή, εκεί κρύβεται η ποίηση της Φωτεινής Φραγκούλη.

Το ποίημα του φωτός: ένα νανούρισμα της απουσίας

Το φως, το φως, το φως
Χάδι το φως
Του ήλιου το φως
Αγκαλιά
Αγκαλιά η πιο μεγάλη
Ζεστή αγκάλη

Στο τέλος του βιβλίου Το Πίσω Μπαλκόνι, η Φωτεινή Φραγκούλη μάς χαρίζει ένα ποίημα-ψίθυρο, που μοιάζει με νανούρισμα ή τελετουργικό αποχαιρετισμού. Το φως επαναλαμβάνεται με εμμονική τρυφερότητα – σαν λέξη, σαν αίσθηση, σαν παρουσία. Δεν είναι πια μόνο ηλιακή ενέργεια· είναι χάδι, είναι η αγκαλιά των ζωντανών και των απόντων.

Η επανάληψη λειτουργεί σαν μαντραρισμός παρηγοριάς – μια λέξη που χτίζεται, πλάθεται, ενώνεται με την ανάσα του αναγνώστη. Το φως γίνεται η πιο μεγάλη ζεστή “αγκάλη”, λέξη ξεχασμένη, που ξυπνά μέσα από τη γλώσσα.

Το ποίημα θυμίζει τη λυρική καθαρότητα του Ελύτη, τη συγκρατημένη συγκίνηση της Δημουλά, και ταυτόχρονα αναδύει προφορικότητα λαϊκού νανουρίσματος. Σαν ένα τελευταίο βλέμμα, σαν να λέει:
«Εδώ τελειώνει το βιβλίο, αλλά δεν τελειώνω εγώ. Σας αφήνω στο φως.»

Το Πίσω Μπαλκόνι δεν είναι απλώς παιδικό βιβλίο. Είναι ένα μικρό λογοτεχνικό διαμάντι που μιλά για τον ρυθμό της ζωής, τη δύναμη των λέξεων και τον τρόπο που η σιωπή μπορεί να είναι η πιο ηχηρή μορφή έκφρασης.

Ανάμεσα σε γάτες, χαρτιά και γραφομηχανές, η Φραγκούλη μάς υπενθυμίζει πως η λογοτεχνία συχνά κατοικεί στο περιθώριο — και πως το πιο σημαντικό κομμάτι του σπιτιού μας είναι συχνά… το πίσω μπαλκόνι.

Τίτλος:	Το πίσω μπαλκόνι
Συγγραφέας:	Φωτεινή Φραγκούλη
Εικονογράφηση:	Εύη Τσακνιά
Εκδόσεις:	Πατάκη, Μάιος 2018
Διόρθωση:	Θανάσης Κοκολόγος
Μέγεθος:	17 Χ 24
ISBN:	978-960-16-7188-8