Υπάρχουν κάποια βιβλία που δεν γράφονται με το χέρι αλλά με το νεύρο. Το The Undiscovered Self του Carl Gustav Jung —ή Το Άγνωστο Εγώ στη μετάφραση— δεν είναι φιλοσοφική διατριβή ούτε ψυχαναλυτικό εγχειρίδιο. Είναι ένα κείμενο-σύνορο· μια διακήρυξη υπαρξιακή, μια ρωγμή μέσα στον 20ό αιώνα, την ώρα που οι λέξεις «κράτος», «μάζα», «ιδεολογία» και «άνθρωπος» είχαν χάσει τη γεύση τους.
Δεν απευθύνεται στους πολλούς — ίσως ούτε καν στους λίγους. Απευθύνεται σ’ εκείνον που νιώθει «σχισμένος» ανάμεσα σε αυτό που του λένε πως είναι, και αυτό που υπαινίσσεται πως ίσως είναι.
Η γλώσσα του Jung: κοφτερή, απογυμνωμένη, υπαρξιακή
Αυτό που εντυπωσιάζει πρώτα στο Άγνωστο Εγώ είναι η λιτή, σχεδόν αυστηρή χρήση της γλώσσας. Ο Jung δεν διακοσμεί. Δεν χτίζει θεωρίες. Σπάει. Καθαρίζει. Χειρουργεί. Τα κεφάλαιά του είναι δομημένα με ρυθμό σφιχτό, που θυμίζει όχι επιστημονικό άρθρο αλλά σωκρατικό μονόλογο — αυτόν που διατυπώνεται με την πίκρα της γνώσης και την ανάγκη του να μη σωπάσει.
Δεν γράφει για να πείσει. Γράφει για να αποκαλύψει.
Και αυτό, τον καθιστά από λογοτεχνική άποψη συγγενή του Κάφκα, του Νίτσε, και του Μπλανσό — ανθρώπων που πίστεψαν ότι η σκέψη δεν είναι στολίδι αλλά τραύμα.
Η δομή: κεφάλαια ως σιωπηλά χτυπήματα
Κάθε κεφάλαιο λειτουργεί σαν ένα χτύπημα στην πόρτα της ψυχής.
Ο αναγνώστης δεν οδηγείται από αφήγηση, αλλά από αφαίρεση. Ο Jung αφαιρεί στρώματα· πρώτα τον άνθρωπο-πολίτη, μετά τον άνθρωπο-πιστό, μετά τον άνθρωπο-κοινωνικό ον. Ό,τι μένει είναι ο γυμνός άνθρωπος απέναντι στον εαυτό του. Όχι ένας ήρωας. Ένα ον φοβισμένο, κατακερματισμένο, που δεν γνωρίζει τι κρύβει μέσα του.
Εδώ ακριβώς κρύβεται και η ποιητικότητα του βιβλίου.
Όχι στην ομορφιά, αλλά στο σκοτάδι του ύφους του.
Ένα σκοτάδι καθαρό. Πυκνό. Όπως και το βλέμμα του.
Η λέξη “Εγώ”: σύμβολο, απειλή και ενδεχόμενο
Η επιλογή του τίτλου δεν είναι τυχαία. Ο Jung δεν λέει «ο άγνωστος εαυτός» με τη new age έννοια του όρου. Μιλά για το “Ego”, το εγώ που πιστεύει πως είναι τα πάντα και δεν είναι τίποτα. Αυτό που δεν βλέπει τη σκιά του και, συνεπώς, προβάλλει το κακό προς τα έξω. Σε κράτη, σε ιδεολογίες, σε θρησκείες.
Από λογοτεχνική άποψη, αυτό είναι ένα μοτίβο σχεδόν αρχαϊκό. Ο ήρωας που αγνοεί τη μοίρα του. Ο Οιδίποδας που δεν ξέρει ποιος είναι. Ο άγιος που δεν γνωρίζει τον διάβολο μέσα του. Ο άνθρωπος που, όσο πιο πολύ “ξέρει”, τόσο πιο πολύ χάνεται.
Η σκιά ως λογοτεχνική φωνή
Η σκιά στον Jung δεν είναι απλώς ψυχολογική έννοια.
Είναι λογοτεχνική φωνή. Είναι ο δεύτερος αφηγητής που δεν μιλά, αλλά πλανάται πίσω από κάθε παράγραφο.
Αυτό το βιβλίο γράφτηκε από έναν άνθρωπο που είχε συνομιλήσει με το ασυνείδητο του κόσμου. Και γι’ αυτό διαβάζεται όχι μόνο ως θεωρία, αλλά και ως αφήγημα. Ως εν δυνάμει μυθοπλασία — εκεί που η ψυχή γίνεται πρωταγωνιστής χωρίς σενάριο.
Ένα βιβλίο που δε σε παρηγορεί. Σε ξεγυμνώνει.
Το Άγνωστο Εγώ είναι ένα βιβλίο που αρνείται να γίνει σύμμαχός σου. Δεν προσφέρει ανακούφιση, δεν σε επιβεβαιώνει.
Σε προκαλεί. Σε διαταράσσει. Σε διαλύει.
Και ίσως γι’ αυτό πρέπει να το διαβάσεις.
Όχι για να μάθεις κάτι νέο, αλλά για να ακούσεις εκείνη την παλιά, ξεχασμένη φωνή που ψιθυρίζει από μέσα:
«Δεν είσαι αυτό που νομίζεις.
Είσαι και αυτό που φοβάσαι.»
«Ο άνθρωπος δεν γνωρίζει τον εαυτό του.»
Και πρόσθετε — σαν ψίθυρος στο αυτί μας — ότι αυτή η άγνοια είναι επικίνδυνη.
Γιουνγκ και Ψυχική Αντίσταση στην Εποχή της Μαζικής Ταυτότητας
Στο βιβλίο Το Άγνωστο Εγώ (The Undiscovered Self) εκδόσεις Signet, ο Γιουνγκ μιλά για την αυτογνωσία ως πράξη πολιτικής, ηθικής και υπαρξιακής αντίστασης. Δεν πρόκειται για εσωτερικό ταξίδι αυτοπραγμάτωσης τύπου Instagram, ούτε για ψυχολογικό αυτοσχεδιασμό.
«Ο ψυχίατρος σήμερα καλείται να θεραπεύσει όχι μια αφηρημένη ασθένεια, αλλά έναν άνθρωπο. Έναν άρρωστο άνθρωπο.»
(σε ελεύθερη μετάφραση: “the doctor consists in treating the sick person, not an abstract illness.”)
Για τον Γιουνγκ, η αυτογνωσία είναι το μόνο που μπορεί να αντισταθεί στη μαζοποίηση. Όσο πιο αποσπασμένος είναι ο άνθρωπος από τον εαυτό του, τόσο πιο εύκολα ενσωματώνεται σε ιδεολογίες, ρεύματα, εξαρτήσεις. Αυτός ο άνθρωπος, λέει, είναι «ο μαζικός άνθρωπος» — άβουλος, μεταβαλλόμενος, εύπλαστος. Και άρα, επικίνδυνα χειραγωγήσιμος.
Από την Ψυχή στο Προφίλ: Πώς η Ψηφιακή Εποχή Παράγει Αν-Εαυτούς
Ο Γιουνγκ δεν είχε TikTok, αλλά θα το είχε αναλύσει σαν αρχέτυπο. Σήμερα, η εικόνα του εαυτού αντικαθιστά την εμπειρία του. Γινόμαστε οι εντυπώσεις μας.
Το προφίλ μάς δίνει την ψευδαίσθηση αυτογνωσίας: «έτσι με βλέπουν». Όμως το βλέμμα του άλλου δεν είναι γνώση του εαυτού. Είναι καθρέφτης — όχι καθρέφτισμα. Ο Γιουνγκ επιμένει:
«Μόνο όταν ο άνθρωπος στραφεί προς τα μέσα, προς το ίδιο του το ασυνείδητο, μπορεί να αρχίσει να καταλαβαίνει ποιος είναι.»
Θεραπεία και Αυτογνωσία: Τι Ξεχνάμε και Τι Αποφεύγουμε
Ο θεραπευτής σήμερα δεν καλείται απλώς να ακούσει, αλλά να αντέξει. Να αντέξει τη σιωπή του άλλου, τα σύμβολά του, τη σύγχυση. Και ο θεραπευόμενος, αν είναι έτοιμος, να δει αυτό που απέκρυψε από τον ίδιο του τον εαυτό.
«Οι περισσότερες φαντασιώσεις που ονομάζονται “ψυχοπαθολογικές” είναι η γλώσσα του ψυχισμού που προσπαθεί να φανερωθεί.»
Ο Γιουνγκ δεν φοβάται τις σκιές. Τις βλέπει ως προϋπόθεση προσωπικής ανάπτυξης. Το «άγνωστο εγώ» δεν είναι ελάττωμα — είναι δυνητική συνείδηση.
Η Επιστροφή στην Εσωτερική Κατοικία
Ο σύγχρονος άνθρωπος, λέει ο Γιουνγκ, «δεν έχει ρίζες». Επομένως, δεν έχει βαρύτητα. Αιωρείται μεταξύ ταυτότητας και προσποίησης, μεταξύ εμπειρίας και εικόνας.
Η αυτογνωσία, σε αντίθεση με ό,τι πλασάρεται, δεν είναι άνετη. Είναι ενοχλητική, διαλυτική, θεραπευτική. Είναι το να δεις ποιος πραγματικά είσαι — όχι τι λες στους άλλους ότι είσαι.
Και τελικά, είναι το μόνο που ίσως μπορεί να σε σώσει. Ή τουλάχιστον, να σε κρατήσει ολόκληρο μέσα σε έναν κόσμο που διαλύει.
✒️ Γράφει η Βίκυ Σγουρέλλη
με αφορμή το βιβλίο του C.G. Jung, The Undiscovered Self —
Ένα φιλοσοφικό, ψυχαναλυτικό και λογοτεχνικό θραύσμα για το άγριο πρόσωπο της ψυχής.
