Φεμινιστικός Σουρεαλισμός
Η συλλογή διηγημάτων «Η Οβάλ Κυρία» της Λεονόρα Κάρινγκτον, σε μετάφραση Μυρσίνης Γκανά, Κλεοπάτρας Ελαιοτριβιάρη και Μαρίας Φακίνου (εκδ. Αίολος), αποτελεί κομβικό έργο του φεμινιστικού σουρεαλισμού και της γυναικείας λογοτεχνικής πρωτοπορίας του 20ού αιώνα. Με τη χρήση ενός ασυμβίβαστου ύφους, η συγγραφέας υπερβαίνει τα όρια της παραδοσιακής αφήγησης και αποκαλύπτει μια εσωτερική λογοτεχνική γλώσσα. Η γλώσσα της Κάρινγκτον δεν περιγράφει, αλλά δρα — λειτουργεί ως ζωγραφική της ψυχής και της ασυνείδητης φαντασίας.
Στην «Ντεμπιτάντ», η πρωταγωνίστρια αρνείται την είσοδο στην κοινωνική ενηλικίωση και στέλνει στη θέση της μια ύαινα, ξεγυμνώνοντας με χιούμορ και αγριότητα τις ταξικές νόρμες. Στην «Οβάλ Κυρία», η εμμονή με τη συμμετρία γίνεται αλληγορία της αλλοτρίωσης. Στο «Τσακισμένη από τη Θλίψη ή Αραμπέλα», η θλίψη αποκτά ιερότητα, σαν πένθος που τελείται με μυσταγωγία. Μέσα από παραμορφωμένες εικόνες, η Κάρινγκτον εφεύρει μια νέα λογοτεχνική τάξη που βασίζεται στο όνειρο, το ασυνείδητο, και την άρνηση του λογοκρατούμενου λόγου.
Η φεμινιστική διάσταση του έργου της Κάρινγκτον δεν εξαντλείται στη θεματολογία. Όπως σημειώνει η Susan Rubin Suleiman στο έργο της Subversive Intent: Gender, Politics, and the Avant-Garde (1990):
«Οι γυναίκες δημιουργοί στην πρωτοπορία δεν έγραψαν για να ενταχθούν στο καλλιτεχνικό πεδίο όπως είχε δομηθεί από τους άνδρες. Έγραψαν για να ανακτήσουν τη φαντασία από την εξουσία».
Αυτή η αποκατάσταση της φαντασίας είναι ο θεμέλιος λίθος του βιβλίου.
Η ίδια η Κάρινγκτον έζησε έντονα: η εμπειρία της σε ψυχιατρική κλινική, η φυγή της από την Αγγλία, η εμπλοκή της στον κύκλο των σουρεαλιστών και η μόνιμη εγκατάστασή της στο Μεξικό καθόρισαν το έργο της. Δεν έγραφε απλώς ιστορίες — επινοούσε κόσμους.
Πιθανή εξήγηση του τίτλου
Ο τίτλος «Η Οβάλ Κυρία» παραπέμπει στην ομώνυμη νουβέλα της συλλογής και λειτουργεί ταυτόχρονα κυριολεκτικά, συμβολικά και υπαρξιακά — ακριβώς όπως ο σουρεαλισμός της Κάρινγκτον.
Τι σημαίνει «οβάλ» εδώ;
-
Η λέξη “οβάλ” δεν είναι απλώς γεωμετρική. Φέρει την έννοια της συμμετρίας, της μορφολογικής καθαρότητας, αλλά και της παγίδας του προσχήματος.
-
Η κυρία του διηγήματος είναι κλεισμένη σε έναν κόσμο καθρεφτών και επαναλήψεων, παγιδευμένη στην εικόνα της, στη φόρμα, στην τέλεια γραμμή – χωρίς ταυτότητα πέρα από το σχήμα που τη συγκρατεί.
-
Η οβάλ μορφή παραπέμπει επίσης σε προσωπείο, καθρέφτη, ακόμα και προσωρινό φέρετρο της ταυτότητας.
Τι εξυπηρετεί ο τίτλος σε επίπεδο συλλογής;
-
Συμπυκνώνει την κεντρική προβληματική της συλλογής: γυναίκες (και όχι μόνο) παγιδευμένες σε μορφές που δεν τις εκφράζουν, που τις επαναλαμβάνουν μέχρι εξαφάνισης.
-
Η «οβάλ κυρία» είναι σύμβολο αλλοτρίωσης, μα και ένας σπασμένος καθρέφτης, μέσα στον οποίο ο αναγνώστης ενδέχεται να δει κι εαυτόν — ίσως για πρώτη φορά όχι όπως τον ορίζουν οι άλλοι.
Γιατί να διαβάσεις κάποιος/α το βιβλίο.
Το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί για τη δύναμή του να διασώζει το αλλόκοτο, το θηλυκό, το περιθωριακό. Η ίδια η μορφή της «οβάλ κυρίας», καθρεφτισμένη σε άπειρους καθρέφτες, είναι σύμβολο αλλοτρίωσης και κατακερματισμού. Η Κάρινγκτον τη συνθέτει για να τη σπάσει.
Ωστόσο, δεν είναι όλα προσβάσιμα. Η ελλειπτικότητα, η συμβολική πυκνότητα, οι ιδιοσυγκρασιακοί χαρακτήρες ενδέχεται να αποξενώσουν τον μέσο αναγνώστη. Όπως έχει παρατηρηθεί, «ο κίνδυνος της υπερβολικής ενδοστρέφειας απειλεί τη γυναικεία πρωτοπορία να παραμείνει πολιτισμικά περιθωριακή» (Suleiman, 1990).
Αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι Η «Οβάλ Κυρία» της Λεονόρα Κάρινγκτον είναι ένα έργο σπάνιας λογοτεχνικής αξίας, όχι επειδή ακολουθεί τους κανόνες, αλλά επειδή τους αγνοεί με θάρρος και φαντασία. Είναι ένα βιβλίο που δεν αποζητά να ευχαριστήσει, να εξηγήσει ή να χωρέσει. Αντιθέτως, προσκαλεί τον αναγνώστη να ζήσει το αλλόκοτο, να ενδώσει στην εικόνα, να εγκαταλείψει την «εξηγησιμότητα» που επιβάλλει η δυτική λογική.
Η αξία του βρίσκεται ακριβώς εκεί: στο ότι δεν φοβάται να είναι άναρχο, ποιητικό, βαθιά εσωτερικό και εξωλογικό. Εάν κάποιος ενδιαφέρεται για τη φεμινιστική σουρεαλιστική γραφή, για την τέχνη που σώζει την ψυχή από την πειθαρχία, για μια γυναικεία φαντασία που απορρίπτει τον καθωσπρεπισμό — τότε, ναι, είναι ένα σπουδαίο βιβλίο.
Η «Οβάλ Κυρία» είναι ένα απαραίτητο βιβλίο. Όχι μόνο επειδή αντιπροσωπεύει τη φεμινιστική πρωτοπορία, αλλά επειδή διεκδικεί την ελευθερία της φαντασίας ως ανθρώπινο δικαίωμα.
