Το βλέμμα χωρίς καθρέφτη: Μια λογοτεχνική ανάγνωση του «Λακανική Κλινική των Ψυχώσεων» του Jacques-Alain Miller
Στη σχιζοφρένεια, δεν σπάει απλώς ο καθρέφτης. Λείπει το δωμάτιο.
Ο Jacques-Alain Miller, ακούραστος μεταγραφέας και ερμηνευτής του Λακάν, δεν επιχειρεί να ερμηνεύσει την ψύχωση με τα εργαλεία της ιατρικής ή της παθολογίας. Αντιθέτως, μπαίνει σε ένα πεδίο όπου η γλώσσα δεν λειτουργεί ως αναπαράσταση αλλά ως ρήγμα: ως απουσία κεντρικού τόπου, ως αποτυχία κατοίκησης του υποκειμένου στο συμβολικό.
Αυτό το βιβλίο δεν είναι θεωρητικό εγχειρίδιο. Είναι ένας λαβύρινθος χωρίς Μινώταυρο – γιατί το τέρας εδώ δεν περιμένει στο τέλος της διαδρομής, αλλά απουσιάζει από αυτήν. Η σχιζοφρένεια, στην προσέγγιση του Μιλέρ, δεν είναι απόκλιση από τον κανόνα. Είναι το αδιανόητο που αποκαλύπτει τη δομή του ίδιου του κανόνα: ότι αυτός υπήρξε ανέκαθεν μία κατασκευή.
Στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν σώματα χωρίς ονόματα, πράξεις χωρίς αφήγηση, φωνές που δεν μεταφέρονται στον Άλλο γιατί ποτέ δεν υπήρξε Άλλος. Και ο αναγνώστης –αν τολμήσει να παραμείνει– μετατρέπεται σιγά σιγά σε μάρτυρα μιας ύπαρξης χωρίς γλώσσα, ενός κόσμου που φτιάχνεται από την αρχή, με υλικά αδόμητα και βουβά.
Το ύφος του Μιλέρ είναι λιτό, σχεδόν ιερατικό. Δεν επιχειρεί ρητορική πειθώ. Ίσα-ίσα, μιλά σχεδόν “ενοχικά”, σαν να γνωρίζει ότι αυτό που επιχειρεί να πει δεν μπορεί να ειπωθεί, κι όμως πρέπει να μεταδοθεί. Η γλώσσα του είναι εργαλείο για κάτι που τη διαπερνά, όχι για κάτι που την υπηρετεί.
«Δεν είναι απλώς ότι λείπει η λέξη· λείπει η εγγραφή της στο πεδίο του Άλλου.»
Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με θεωρία, αλλά με ποίηση — την ποίηση της απώλειας του εαυτού, του άλλου, της θέσης στον κόσμο. Ο ψυχωτικός, στο βλέμμα του Μιλέρ, δεν απλά ένα ψυχικά ευάλωτο άτομο. Είναι κάποιος που δεν έλαβε ποτέ πρόσκληση στο τραπέζι του ανθρώπινου λόγου.
Γιατί να διαβάσει κανείς αυτό το βιβλίο;
Γιατί είναι από τα ελάχιστα θεωρητικά κείμενα που δεν παριστάνουν ότι έχουν απαντήσεις, αλλά μας τοποθετούν εκεί όπου η ερώτηση γεννιέται χωρίς στήριγμα. Γιατί ξεγυμνώνει την ιδέα της “κανονικότητας” και δείχνει πόσο τυχαία, κατασκευασμένη –και εν τέλει πολιτική– είναι.
Και κυρίως, γιατί μας κάνει να σκεφτούμε τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος χωρίς το βλέμμα του Άλλου. Όχι γιατί επέλεξες να το απορρίψεις. Αλλά γιατί ποτέ δεν υπήρξε εκεί για να σε κατονομάσει.
Λακανική κλινική των ψυχώσεων
