Tο βόλεμα δεν είναι έλλειψη ταλέντου — είναι αποφυγή ρίσκου.
Είναι η απόφαση να παραμείνεις εντός του αποδεκτού, του ασφαλούς, του εύληπτου. Να γράφεις χωρίς να τσαλακώνεσαι. Να παραδίνεις έργο χωρίς να εκθέτεις εαυτό. Στον αντίποδα, η σπουδαία λογοτεχνία δεν γεννιέται από την άνεση, αλλά από την επιθυμία να μιλήσεις εκεί που άλλοι σωπαίνουν. Κι αυτή η επιθυμία έχει τίμημα: μοναξιά, απόρριψη, παρεξήγηση. Αλλά και αλήθεια.
Υπάρχουν συγγραφείς που γράφουν σωστά. Είναι ευανάγνωστοι. Λειτουργούν. Έχουν κοινωνική πρόθεση, καθαρή δομή, ακόμα και αξιοπρεπές ύφος. Κι όμως: κάτι λείπει. Κάτι βαθύ, που δεν ορίζεται τεχνικά. Το γράψιμό τους δεν πονάει. Δεν ρισκάρει. Δεν αφήνει σημάδι.
Πλάι τους στέκονται πολλοί ακόμη: συγγραφείς και συγγραφείς που παράγουν γραφή χωρίς σώμα. Που στήνουν έργα προσεγμένα, βολικά, προβλέψιμα. Που ακολουθούν αφηγηματικούς κανόνες και κοινωνικά ρεύματα, αλλά ποτέ δεν αφήνουν να φανούν τα εσωτερικά ρήγματα. Που υποδύονται το βαθύ, αλλά μένουν στην επιφάνεια. Είτε γράφουν για την ψυχική υγεία είτε για την παιδική ηλικία, η γραφή τους είναι επιφανειακή, κομψευόμενη, αναίμακτη.
Κι όμως, υπάρχουν συγγραφείς που ρίσκαραν. Που έγραψαν από το τραύμα, όχι για να το κεφαλαιοποιήσουν, αλλά γιατί δεν μπορούσαν να κάνουν αλλιώς. Ο Φραντς Κάφκα έγραψε για την αλλοτρίωση και την εξουσία, με επίγνωση ότι το έργο του ήταν ακατανόητο και ίσως ανεπιθύμητο. Η Σάρα Κέιν εξέθεσε την ψυχική της κατάρρευση στη σκηνή, διαλύοντας τη φόρμα. Η Κατερίνα Γώγου — ποιήτρια, ηθοποιός, αναρχική ψυχή — έγραψε για τον κόσμο που την τσάκισε, όχι για να τον καταγγείλει, αλλά για να επιβιώσει μέσα του. Δεν κατασκευάζει ποίηση· την εκρήγνυται.
Και στην ελληνική νεότερη γενιά, υπάρχουν φωνές που δεν χαρίζονται. Που γράφουν με εσωτερική τριβή, με αντίσταση. Όχι για να πουν, αλλά για να αντέξουν. Λόγος που δεν επιδιώκει συμφωνία, αλλά παρουσία. Κείμενα χωρίς προφίλ, αλλά με ψυχή. Είναι λίγοι, αλλά είναι εκεί. Συχνά δεν ανήκουν στους λογοτεχνικούς κύκλους — ή τους απορρίπτουν. Δεν φωτογραφίζονται, δεν επαναλαμβάνουν, δεν απολογούνται. Είναι αυτοί που γράφουν με το τίμημα της έκθεσης. Αυτοί που δεν επενδύουν στο να φανούν, αλλά στο να υπάρξουν. Εκεί ακριβώς βρίσκεται το όριο: στην επιλογή του συγγραφέα να παραμείνει εντός του ασφαλούς ή να περάσει στην εκκρεμότητα.
Η λογοτεχνία που δεν ρισκάρει παραμένει ήσυχη. Δεν γίνεται ποτέ κραυγή. Δεν γίνεται σώμα. Ο καλός συγγραφέας που δεν απογυμνώνεται, δεν γίνεται σπουδαίος. Μένει τίμιος, χρήσιμος, συμπαθής. Αλλά όχι αναγκαίος.
Αυτό που κάνει έναν συγγραφέα σπουδαίο δεν είναι η ικανότητα να ολοκληρώνει προτάσεις. Είναι η ικανότητα να αφήνει ανοιχτά ρήγματα. Να γράφει σαν να πρόκειται να χαθεί. Ή σαν να έχει ήδη χαθεί, και η γραφή να είναι το μόνο που του έμεινε.
Η λογοτεχνία, όταν αξίζει, είναι μια μορφή εξορίας που διάλεξες μόνος σου. Και η ανάγνωση που συγκλονίζει είναι εκείνη που δεν νιώθεις πως σου εξηγεί τον κόσμο — αλλά πως σε τσακίζει επειδή στο θυμίζει.
