Ο θάνατος ως υπαρξιακή απογύμνωση
Simone de Beauvoir – Ένας πολύ γλυκός θάνατος: Ο θάνατος ως υπαρξιακή απογύμνωση
Στο έργο Une mort très douce (1964) –που στα ελληνικά αποδόθηκε ως Ένας πολύ γλυκός θάνατος (μτφρ. Γιώργος Ξενάριος, Μεταίχμιο)– η Simone de Beauvoir γράφει ένα χρονικό του θανάτου της μητέρας της. Ένα αφήγημα λιτό, στοχαστικό, φορτισμένο όχι από συναισθηματισμό αλλά από φιλοσοφική διαύγεια και υπαρξιακή ακρίβεια.
Δεν είναι βιογραφία – είναι αποδόμηση
Η Beauvoir δεν προσπαθεί να «συμβιβαστεί» με τη μητέρα της. Αντίθετα, την ξεγυμνώνει από κάθε αστικό φτιασίδωμα: μια γυναίκα υποταγμένη στον σύζυγο και στον καθωσπρεπισμό, αποξενωμένη από την κόρη της λόγω των ηθικών και ταξικών διαφορών τους, τώρα καταρρέει σωματικά. Το σώμα της καταλαμβάνεται από έναν καρκινικό όγκο, η γλώσσα της γίνεται δυσκίνητη, οι εκφράσεις της αποδομούνται.
Ο θάνατος χωρίς μυστήριο
Σε αντίθεση με την Καθολική της παιδεία, η Beauvoir προσεγγίζει τον θάνατο της μητέρας της χωρίς μεταφυσική. Δεν υπάρχει Θεός, ούτε ελπίδα. Δεν υπάρχει λύτρωση. Το μόνο που υπάρχει είναι η παρατήρηση της φθοράς και η επιμονή να παραμείνει κανείς παρών. Η συγγραφέας αντιστέκεται στον εξωραϊσμό. Αυτή η ατάραχη αποδοχή του τέλους, χωρίς λυγμούς ή ελπίδα, συνδέεται με τη σαρτρική της αντίληψη για την ανθρώπινη ύπαρξη: ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να βιώσει την αγωνία, αλλά όχι να ξεφύγει από αυτήν.
Ένα βιβλίο-στοχασμός πάνω στη μαρτυρία του πόνου
Η Beauvoir καταφέρνει εδώ κάτι που είχε αποπειραθεί θεωρητικά και στο The Coming of Age (1970): να δείξει πώς το γήρας και ο θάνατος διαλύουν τη δημόσια εικόνα του ατόμου, αποκαλύπτοντας την ανυπεράσπιστη βιολογικότητά του. Η αρρώστια της μητέρας δεν είναι μόνο ιατρική κατάσταση. Είναι υπαρξιακή καθίζηση, η απογύμνωση ενός ανθρώπου από τον ρόλο, την εξουσία, τη φωνή του.
Η υπαρξιακή κόρη και η αστική μητέρα
Το βιβλίο είναι επίσης μια βαθιά κριτική του αστικού, θρησκευόμενου, “καθώς πρέπει” γυναικείου ρόλου. Η Beauvoir περιγράφει τη μητέρα της ως άτολμη, κλειστή, αφοσιωμένη στον άντρα της, υπονοώντας ότι αυτή η ζωή δεν ήταν αυθεντική. Κι όμως, μπροστά στον θάνατο, οι ρόλοι παύουν. Η κόρη-διανοούμενη επιστρέφει στην πιο απλή, ανθρώπινη της λειτουργία: τη φροντίδα.
Το Ένας πολύ γλυκός θάνατος δεν είναι ένα βιβλίο για τον θάνατο μόνο. Είναι ένα δοκίμιο για τη ζωή που τελειώνει, για τη φροντίδα που μετατρέπεται σε μαρτυρία και για τον άνθρωπο που δεν σώζεται, αλλά λέγεται. Η Simone de Beauvoir, με υπαρξιακή καθαρότητα, φεμινιστική οξυδέρκεια και σχεδόν σπαρακτική νηφαλιότητα, μας παραδίδει ένα από τα πιο ανθρώπινα κείμενα του 20ού αιώνα.
