Λογοτεχνική ανάλυση του “Θανάτου του Ιβάν Ιλίτς”, υπαρξιακή ανάγνωση και διαχρονικά μηνύματα για τον σύγχρονο άνθρωπο
Υπάρχουν βιβλία που σε σημαδεύουν για λίγο — και βιβλία που, σαν το μαχαίρι του Κάφκα, «σπάνε μέσα μας τον παγωμένο ωκεανό». Ο Θάνατος του Ιβάν Ιλίτς (1886), αυτό το μικρό αλλά πυκνό αριστούργημα του Λέοντος Τολστόι, ανήκει χωρίς αμφιβολία στη δεύτερη κατηγορία.
Σε μόλις εκατό σελίδες, ο Τολστόι καταφέρνει να στήσει ένα υπαρξιακό εργαστήρι θανάτου, όπου μας υποχρεώνει να δούμε κατάματα τη ζωή μας, τα ψεύδη της καθημερινότητας και τη βαθιά μας αποστροφή απέναντι στο αναπόφευκτο τέλος.
Ένας “μέσος άνθρωπος” απέναντι στην υπαρξιακή αγωνία
Ο Ιβάν Ιλίτς δεν είναι ήρωας, ούτε αντι-ήρωας. Είναι απλώς ο καθένας από εμάς: ένας συνηθισμένος δικαστικός, που έχει αφιερώσει τη ζωή του στο “πρέπον”, το “καθώς πρέπει”, στο κυνήγι μιας επιφανειακής κοινωνικής επιτυχίας.
Όταν μια μυστηριώδης ασθένεια —που σήμερα θα ονομάζαμε ίσως καρκίνο— τον χτυπά, ο Ιβάν Ιλίτς συνειδητοποιεί σταδιακά ότι πίσω από το περίβλημα της αξιοπρέπειας και της “κανονικότητας”, η ύπαρξή του ήταν κενή, αποξενωμένη, άψυχη.
Το σοκ της αφύπνισης
Καθώς η ασθένεια τον φέρνει όλο και πιο κοντά στον θάνατο, ο Ιβάν Ιλίτς περνά μέσα από όλα τα στάδια της ψυχολογικής άμυνας: άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, φόβος, και, στο τέλος, αποδοχή.
Η πιο συγκλονιστική στιγμή της νουβέλας —και η φράση που στοιχειώνει κάθε αναγνώστη— είναι όταν αναρωτιέται:
“Μήπως όλη μου η ζωή ήταν λάθος;”
Με αυτή την απλή αλλά σπαρακτική ερώτηση, ο Τολστόι ξεσκεπάζει την ύστατη υπαρξιακή αγωνία του ανθρώπου που φτάνει στο τέλος χωρίς να έχει ζήσει αληθινά.
Το φως μέσα στο σκοτάδι
Κι όμως, δεν είναι ένα ζοφερό έργο. Αντίθετα, στο κλείσιμό του αποκαλύπτει μια βαθιά πνευματική λύτρωση. Ο Ιβάν Ιλίτς, στην τελευταία στιγμή του βίου του, σταματά να σκέφτεται τον εαυτό του και στρέφεται προς τους άλλους — προς το παιδί του, προς τη ζωή.
Σε αυτή την τελική πράξη αυθεντικής σχέσης και αγάπης, παύει να φοβάται. Ο θάνατος γίνεται, για πρώτη φορά, όχι εχθρός αλλά πέρασμα προς το φως.
Γιατί το διαβάζουμε σήμερα;
Σε μια εποχή όπου ο σύγχρονος άνθρωπος τρέχει πίσω από ψεύτικες εικόνες επιτυχίας και φοβάται τη σκιά του θανάτου όσο ποτέ άλλοτε, ο Θάνατος του Ιβάν Ιλίτς παραμένει εκκωφαντικά επίκαιρος.
Είναι ένα βιβλίο που:
✅ σε ταρακουνάει και σε αναγκάζει να κοιτάξεις τη ζωή σου με ειλικρίνεια
✅ σε συμφιλιώνει με την αναπόφευκτη φθορά
✅ σε καλεί να ζήσεις με αυθεντικότητα και αγάπη όσο είναι ακόμη καιρός
Δεν είναι τυχαίο ότι ενέπνευσε έργα όπως το φιλμ Ikiru του Ακίρα Κουροσάβα και τη φιλοσοφία του υπαρξισμού.
Δείτε στον εξωτερικό σύνδεσμο;
Τελικό συμπέρασμα
Αν υπάρχει ένα βιβλίο που θα έπρεπε να ξαναδιαβάζουμε κάθε λίγα χρόνια, αυτό είναι ο Θάνατος του Ιβάν Ιλίτς.
Όχι γιατί μιλά για τον θάνατο — αλλά γιατί, μέσα από αυτόν, μας μαθαίνει πώς να ζούμε.
