Μια κριτική ματιά στη βράβευση βιβλίων που επαναλαμβάνονται σε ύφος και αίσθημα, χωρίς να ανοίγουν ουσιαστικά τα μάτια
Σε κάθε παιδική έκθεση βιβλίου, σε κάθε σχολική βιβλιοθήκη και σε κάθε συζήτηση γύρω από την παιδική λογοτεχνία, επανέρχεται η ίδια απορία: γιατί τόσο πολλά βραβευμένα βιβλία μοιάζουν μεταξύ τους; Και γιατί, αντί να τολμούν, να εκπλήσσουν ή να θέτουν ουσιαστικά ερωτήματα, επιλέγουν να ψιθυρίζουν την ίδια «τρυφερή» νότα;
Το φαινόμενο δεν είναι τυχαίο. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια έντονη αισθητικοποίηση της παιδικής λογοτεχνίας: βιβλία που βασίζονται σε ευαίσθητα θέματα (προσφυγιά, μητρική αγάπη, διαφορετικότητα), εικονογραφημένα με αφαιρετικές και “καλλιτεχνικές” εικόνες, επαναλαμβάνουν την ίδια παλέτα συναισθημάτων. Είναι ήπια, συγκινητικά, ακίνδυνα. Και πολύ συχνά — βραβευμένα.
Το θέμα δεν είναι αρκετό
Ένα βιβλίο που μιλά για την εμπειρία ενός παιδιού πρόσφυγα ή για τη σχέση μητέρας-παιδιού δεν είναι αυτομάτως σημαντικό. Χρειάζεται ματιά, σύνθεση, εσωτερική ένταση. Αν το κείμενο περιγράφει τη ζωή σε μια σκηνή ή μια αγκαλιά χωρίς καμία ρήξη, χωρίς εξέλιξη, χωρίς αληθινή σύγκρουση — τότε κινδυνεύει να μετατραπεί σε ηθικό διακοσμητικό.
Και όμως, αυτά τα βιβλία λαμβάνουν βραβεία.
Η αισθητική ως κριτήριο βράβευσης
Η αφαιρετική, σχεδόν αφανής, εικονογράφηση προβάλλεται ως σημάδι υψηλής τέχνης. Στην πραγματικότητα, πολλές φορές λειτουργεί ως κάλυμμα: σκεπάζει τις αδυναμίες του κειμένου, υποβάλλει μια ατμόσφαιρα συγκίνησης, χωρίς να φωτίζει, να παρεμβαίνει ή να ανοίγει νέα ερμηνευτικά πεδία.
Όταν η ίδια εικονογραφική προσέγγιση εφαρμόζεται ξανά και ξανά, ανεξαρτήτως κειμένου, έχουμε να κάνουμε με τεχνική — όχι με έμπνευση. Κι όμως, αυτό το ύφος βραβεύεται. Γιατί είναι αναγνωρίσιμο, “ευγενές”, και δεν δημιουργεί αμηχανία.
Ο μικρός κύκλος των βραβείων
Ας το πούμε καθαρά: οι επιτροπές βράβευσης στην ελληνική παιδική λογοτεχνία αποτελούνται συχνά από τα ίδια πρόσωπα, που γνωρίζονται μεταξύ τους, μοιράζονται παρόμοια αισθητικά κριτήρια, και ανταλλάσσουν αμοιβαίες επικυρώσεις. Αυτό δεν σημαίνει διαπλοκή — σημαίνει, όμως, πολιτισμική ομοιομορφία.
Όταν δεν υπάρχουν συγκρούσεις, δεν υπάρχουν και ανατροπές στα βραβεία. Τιμάται το οικείο, το ασφαλές, το ήδη “ωραίο”.
Υπάρχουν εξαιρέσεις;
Ναι. Υπάρχουν βιβλία που παρεμβαίνουν, που προκαλούν, που δοκιμάζουν μορφές και περιεχόμενο. Υπάρχουν δημιουργοί που παίρνουν ρίσκα με την ακατέργαστη, πειραματική τoους ματιά.
Όμως αυτά τα βιβλία σπάνια τιμώνται γιατί δεν προσφέρονται για «εύκολη αγκαλιά». Χρειάζονται ανάγνωση, όχι απλώς ξεφύλλισμα.
Κλείνοντας: Να ξαναδούμε τι σημαίνει “καλό βιβλίο”
Δεν αρκεί να είναι ένα βιβλίο τρυφερό. Ούτε να έχει ένα σοβαρό θέμα. Χρειάζεται να είναι ζωντανό. Να κινείται, να αμφισβητεί, να έχει γωνίες, όχι μόνο στρογγυλάδα.
Το “καλό” δεν είναι το “ευγενικό”. Είναι το αναγκαίο, το αληθινό, το απρόσμενο.
Και τα βραβεία, αν θέλουν να έχουν αξία, πρέπει να αρχίσουν να κοιτάζουν προς τα εκεί.
Διαβάστε επίσης:
