Όταν η Τέχνη Προκαλεί Δάκρυα

Αισθητική Συγκίνηση και Συναισθηματική Αναγνώριση στην Παιδική Εικονογράφηση: Όταν η Τέχνη Προκαλεί Δάκρυα

Εισαγωγή

«Δάκρυσα όταν το είδα». Αυτή η αυθόρμητη, βαθιά συναισθηματική αντίδραση μπροστά σε μια εικόνα παιδικού βιβλίου δεν είναι ένα απλό καλλιτεχνικό σχόλιο. Είναι μια εμπειρία που αφορά την ψυχική μετατόπιση, την αισθητική διέγερση και την αναγνώριση εσωτερικών βιωμάτων.

Για λόγους δεοντολογίας και σεβασμού προς τη διαδικασία έκδοσης, δεν μπορώ να αποκαλύψω σε αυτό το στάδιο το όνομα της εικονογράφου ή περισσότερες λεπτομέρειες για το έργο.

Η τέχνη, ακόμη και όταν απευθύνεται στα παιδιά, έχει τη δύναμη να αγγίζει βαθύτερες πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης και συχνά, ακριβώς επειδή απευθύνεται σε παιδιά, καταφέρνει να μιλήσει πιο άμεσα στην ενήλικη ευαλωτότητα.

Σε αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε το φαινόμενο της αισθητικής συγκίνησης μέσα από το παράδειγμα μιας παιδικής εικονογράφησης και την αντίδραση που προκάλεσε. Θα στηριχθούμε σε σύγχρονη βιβλιογραφία από την ψυχολογία της τέχνης, τη θεωρία της αισθητικής εμπειρίας, την αναπτυξιακή ψυχολογία και τη θεραπευτική προσέγγιση της εικονογράφησης, προκειμένου να κατανοήσουμε τι σημαίνει να «δακρύζει» κανείς από ένα παιδικό έργο τέχνης.

 Η Αισθητική Συγκίνηση: Όταν η Τέχνη Πονάει Γλυκά

Η συγκίνηση που προκαλεί η τέχνη έχει απασχολήσει τη φιλοσοφία και την ψυχολογία για αιώνες. Ο Konecni (2005) όρισε το φαινόμενο του aesthetic awe ως μια συναισθηματική απάντηση υψηλής έντασης που μπορεί να φτάσει μέχρι τα δάκρυα. Ο Silvia (2009) προσθέτει ότι η αισθητική συγκίνηση εμπλέκει γνωστικές αξιολογήσεις και προσωπικά νοήματα, και δεν περιορίζεται στην ομορφιά ή την τεχνική του έργου.

Τα δάκρυα μπροστά σε μια εικόνα δεν είναι απαραίτητα σημάδι θλίψης – μπορεί να είναι αποτέλεσμα μιας βαθιάς συναισθηματικής αναγνώρισης (empathic resonance). Όταν βλέπουμε έναν χαρακτήρα να υπερβαίνει τον φόβο, να αγαπά ή να σπάει σιωπές, αναγνωρίζουμε εντός μας αντίστοιχες εμπειρίες. Η ψυχική μας αντίδραση δεν είναι πια μόνο του θεατή, αλλά του συνοδοιπόρου.

 Η Θεραπευτική Διάσταση της Παιδικής Τέχνης

Ο D.W. Winnicott, αναφερόμενος στην τέχνη και το παιχνίδι, θεωρούσε ότι το παιδί (και ο ενήλικας) χρειάζεται ένα transitional space, έναν μεταβατικό χώρο όπου το «μέσα» και το «έξω» συναντιούνται με ασφάλεια. Η τέχνη –και ειδικά η παιδική εικονογράφηση– λειτουργεί συχνά ως τέτοιος χώρος. Όταν ο ενήλικας συγκινείται από μια εικόνα παιδιού που τολμά, συγκινείται από τη δική του παιδική απώλεια, από τον φόβο που ξεπέρασε ή δεν πρόλαβε να ξεπεράσει.

Στην art therapy, οι εικόνες δεν έχουν μόνο αισθητική αξία· είναι ψυχολογικά ενεργές. Όπως σημειώνει ο McNiff (2004), «η τέχνη δεν αναπαριστά απλώς συναισθήματα, αλλά συμμετέχει ενεργά στη διαδικασία της κατανόησής τους».

Από την Παιδική Βιβλιοθήκη στην Εσωτερική Βιβλιοθήκη

Η παιδική εικονογράφηση μπορεί να απευθύνεται σε παιδιά, αλλά κουβαλά και τις αναμνήσεις των ενηλίκων. Όπως υποστηρίζει ο Elliot Eisner (2002), η αισθητική εμπειρία στην εκπαίδευση είναι ουσιαστική για τη συναισθηματική και γνωστική ωρίμανση. Όταν ένας ενήλικας δακρύζει μπροστά σε μια εικόνα που προορίζεται «για παιδιά», δεν αποτυγχάνει να σταθεί με ωριμότητα – αντιθέτως, καταφέρνει να επανενωθεί με τις πιο αυθεντικές πλευρές της ύπαρξής του.

Αυτό που αποκαλούμε “καλή εικονογράφηση” δεν είναι θέμα τεχνικής μόνο. Είναι ικανότητα συναισθηματικής μετάδοσης. Είναι η τέχνη που σε κοιτά στα μάτια και σου λέει: «Ξέρω ότι πόνεσες. Να, δες πώς μοιάζει αυτός ο πόνος. Και δες πώς μαλακώνει».

Συμπεράσματα

Το να συγκινηθεί κανείς –να δακρύσει– μπροστά σε μια παιδική εικόνα δεν είναι αδυναμία. Είναι μαρτυρία ότι η τέχνη λειτούργησε. Ότι η γέφυρα ανάμεσα στην παιδική ψυχή και την ενήλικη εμπειρία χτίστηκε έστω και για μια στιγμή. Όταν η εικόνα είναι γνήσια, αληθινή και συναισθηματικά τίμια, η συγκίνηση γίνεται αναγνώριση. Το δάκρυ, μαρτυρία σύνδεσης.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία (APA style)

• Eisner, E. W. (2002). The Arts and the Creation of Mind. Yale University Press.

• Freedberg, D., & Gallese, V. (2007). Motion, emotion and empathy in aesthetic experience. Trends in Cognitive Sciences, 11(5), 197–203.

• Konecni, V. J. (2005). The aesthetic trinity: Awe, being moved, thrills. Bulletin of Psychology and the Arts, 5(2), 27–44.

• Malchiodi, C. A. (1998). Understanding Children’s Drawings. Guilford Press.

• McNiff, S. (2004). Art Heals: How Creativity Cures the Soul. Shambhala Publications.

• Silvia, P. J. (2009). Looking past pleasure: Anger, confusion, disgust, pride, surprise, and other unusual aesthetic emotions. Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, 3(1), 48–51.

• Winnicott, D. W. (1971). Playing and Reality. Routledge.