Βασισμένο στο έργο του Terry Eagleton
Γράφει η Βίκυ Σγουρέλλη
Το γέλιο δεν είναι ποτέ αθώο
Σπάνια γελάμε χωρίς λόγο. Πιο συχνά, γελάμε γιατί μπορούμε — και επειδή κάποιος άλλος δεν μπορεί.
Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, το χιούμορ λειτουργεί ως όπλο, ασπίδα, καθρέφτης και σκιά.
Ο Terry Eagleton, στο βιβλίο του Χιούμορ, αποδομεί αυτή την “ελαφρότητα” με φιλοσοφικά νυστέρια: Πλάτων, Φρόυντ, Χομπς, ακόμη και Μπαχτίν επιστρατεύονται για να δείξουν ότι το γέλιο είναι σοβαρή υπόθεση.
Το γέλιο ως ένδειξη ανωτερότητας
Στον Φίληβο, ο Πλάτων λέει ότι γελάμε με τους αγνοούντες, απολαμβάνοντας ενδόμυχα τη δική μας υπεροχή.
Αυτή είναι η θεωρία της ανωτερότητας: κάθε αστείο έχει “θύμα”, και η δική μας απόλαυση εδράζεται στην πτώση του άλλου.
Ο Χομπς συμφωνεί:
“Το γέλιο προκύπτει από μια ξαφνική σύγκριση της δικής μας δύναμης με τη μειονεκτικότητα του άλλου.”
Το γέλιο δεν είναι απλώς ηδονή – είναι κυριαρχία.
Η ειρωνεία ως πολιτικό όπλο
Στον κόσμο του Eagleton, το χιούμορ δεν περιορίζεται στη διασκέδαση.
Είναι πολιτική πράξη. Είναι κοινωνικός σχολιασμός που μεταμφιέζεται ως ανάλαφρη παρατήρηση.
Παράδειγμα: Το χιούμορ του Groucho Marx («Δεν θα γινόμουν μέλος σε μια λέσχη που δέχεται άτομα σαν εμένα») δεν είναι αυτοϋποτίμηση – είναι ειρωνεία που αφοπλίζει.
Το γέλιο απέναντι στον θάνατο
Ο Ζίζεκ λέει ότι η κωμωδία είναι το ακριβώς αντίθετο της τραγωδίας: δεν τελειώνει, επιμένει.
Είναι η “καρικατουρίστικη αθανασία”, όπως γράφει ο Eagleton.
Το χιούμορ είναι η τέχνη της συνέχειας, ακόμα και όταν όλα έχουν χαθεί.
🔍 Το ηθικό δίλημμα του χιούμορ
Το πραγματικό ερώτημα που θέτει ο Eagleton είναι:
Μπορεί το χιούμορ να είναι ηθικό;
-
Όταν γελάμε με τον «άλλον», τον απαξιώνουμε;
-
Όταν γελάμε με τον εαυτό μας, ξεγλιστράμε από την ευθύνη;
“Το χιούμορ μπορεί να παρηγορεί, αλλά και να καταστρέφει. Μπορεί να ελευθερώνει, αλλά και να κακοποιεί.”
Συνεπώς, δεν υπάρχει «αθώο» γέλιο – υπάρχει μόνο συνειδητό ή τυφλό γέλιο.
Ο Eagleton ως καθρέφτης μας
Ο Terry Eagleton δεν θέλει να μας κάνει να γελάσουμε.
Θέλει να μας κάνει να σκεφτούμε πριν γελάσουμε.
Και αυτό είναι ίσως το πιο επικίνδυνο είδος χιούμορ:
το φιλοσοφικό.
