«Εγώ δεν κάνω τίποτα σπουδαίο. Απλώς κατεβάζω λίγο νερό στα αδέσποτα. Αλλά τελευταία με κοιτάνε στραβά.»
Μερικά mail, όσο απλά κι αν φαίνονται, πυροδοτούν σκέψεις μεγαλύτερες από τις λέξεις τους. Το παραπάνω είναι ένα τέτοιο μήνυμα. Μια μικρή χειρονομία καλοσύνης — ένα μπολ με νερό για ένα αδέσποτο — συνοδεύεται από την εμπειρία της δυσφορίας που αυτή προκαλεί. Τι είναι λοιπόν αυτό που κάνει τη φροντίδα ενοχλητική; Γιατί η καλοσύνη αντιμετωπίζεται ως ύποπτη;
Η φροντίδα ως πολιτική πράξη
Η φροντίδα δεν είναι ποτέ ουδέτερη. Όταν κάποιος φροντίζει δημόσια, φανερώνει κάτι για το ποιον αντιλαμβάνεται ως ορατό, άξιο ζωής, άξιο προσοχής. Όπως γράφει η Joan Tronto στο “Caring Democracy” (2013), «η φροντίδα είναι κοινωνική πράξη που φανερώνει την αλληλεξάρτησή μας». Δηλαδή, όταν κάποιος ταΐζει ένα ζώο, προσφέρει ένα ποτήρι νερό, καθαρίζει έναν δημόσιο χώρο, δεν κάνει απλώς «κάτι καλό». Κάνει ορατή μια σχέση που η κοινωνία προσπαθεί να ξεχάσει: ότι χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον.
Όταν η φροντίδα ενοχλεί
Δεν είναι όλες οι μορφές φροντίδας αποδεκτές. Όταν προσφέρονται από «λάθος άτομο», τη «λάθος στιγμή» ή χωρίς την κατάλληλη έγκριση, μπορούν να παρεξηγηθούν ως παραβίαση. Η πράξη της φροντίδας γίνεται ξαφνικά ανυπόφορη, όχι επειδή είναι βλαβερή, αλλά γιατί φέρνει στην επιφάνεια τη ντροπή και την αμηχανία όσων έχουν παραιτηθεί από το να νοιάζονται.
Ο Emmanuel Levinas θα έλεγε πως η ηθική ευθύνη απέναντι στον Άλλο προκύπτει από την ίδια του την ύπαρξη — όχι από κοινωνικούς κανόνες. Γι’ αυτό και η φροντίδα ενοχλεί: δεν μπορεί να ελεγχθεί ή να ρυθμιστεί. Είναι μια προσωπική απάντηση στην παρουσία του Άλλου.
Η καλοσύνη ως άμυνα
Η ψυχαναλυτική σκέψη αποκαλύπτει ότι η καλοσύνη δεν είναι πάντα καθαρή και αλτρουιστική. Ο Freud, με τον όρο “reaction formation”, περιγράφει πώς ένα άτομο μπορεί να υιοθετήσει υπερβολικά ευγενική ή στοργική στάση για να καταπνίξει ενοχικά ή εχθρικά συναισθήματα. Η Melanie Klein μίλησε για την επανόρθωση — την ασυνείδητη προσπάθεια να διορθώσουμε μια φαντασιακή ή πραγματική ζημιά μέσω φροντίδας. Και ο Paul Gilbert τονίζει πως η στοργή μπορεί να είναι μηχανισμός αυτοκαθησυχασμού, ιδίως για όσους παλεύουν με ενοχή ή ντροπή.
Άρα η φροντίδα είναι και άμυνα, και δύναμη. Μια ψυχική στρατηγική να διαχειριστεί κανείς τον εαυτό του — και τον κόσμο.
Η κακία ως μεταδοτική πράξη
Η εχθρότητα προς τη φροντίδα δεν μένει ποτέ ανεπηρέαστη. Ο καλός άνθρωπος αρχίζει να αναρωτιέται: «Μήπως είμαι αφελής; Μήπως εκτίθεμαι; Μήπως πρέπει να σταματήσω;». Η κακία λειτουργεί σαν βήχας σε κλειστό δωμάτιο: αν δεν αναγνωριστεί, μεταφέρεται. Όπως η καλοσύνη είναι πράξη μεταδοτική, έτσι και η καχυποψία, η ειρωνεία και η απαξίωση μπορούν να περάσουν από τον έναν στον άλλο — και να σκοτεινιάσουν τις πιο φωτεινές προθέσεις.
Η μικροεπανάσταση της επιμονής
Μπορεί η φροντίδα να μην αλλάζει τον κόσμο σε μαζική κλίμακα. Αλλά αλλάζει τον τρόπο που στεκόμαστε μέσα του. Είναι αντίσταση χωρίς φωνή, αγάπη χωρίς θέαμα, ηθική χωρίς έπαρση. Είναι πράξη ταπεινή αλλά ριζική, ακριβώς επειδή δηλώνει: “Βλέπω κάτι που πονά, και δεν θα το προσπεράσω.”
Κάθε φορά που κάποιος κατεβάζει λίγο νερό στα αδέσποτα, φυτεύει ένα φυτό, νοιάζεται για κάτι που δεν του ανήκει, διαταράσσει — έστω και ανεπαίσθητα — την κανονικότητα της αδιαφορίας. Και κάπου, κάποιος νιώθει λιγότερο μόνος.
Αυτό, ναι. Είναι μικροεπανάσταση.
ΠΑΤΑΜΕ ΣΤΟ ΛΙΝΚ ΚΑΤΩ:
