«Κράτημα και Ερμηνεία» του D.W. Winnicott
Το «Κράτημα και Ερμηνεία» δεν είναι απλώς ένα ψυχαναλυτικό εγχειρίδιο. Είναι ένα συγκλονιστικό τεκμήριο της βαθιάς, σχεσιακής ανθρώπινης εργασίας που συντελείται πίσω από τις λέξεις, στις σιωπές και στα υπόγεια ρεύματα της ψυχής. Το βιβλίο αποτελεί ουσιαστικά ένα διάλογο, όχι μόνο μεταξύ αναλυτή και ασθενούς, αλλά και μεταξύ συγγραφέα και αναγνώστη. Έναν διάλογο που –όπως ο ίδιος ο Winnicott υπαινίσσεται– δεν βασίζεται τόσο στη «τεχνική» όσο στην παρουσία, στο κράτημα, στη συγκράτηση του άλλου μέσα από την αυθεντικότητα του βλέμματος και της σιωπής.
Το έργο είναι μια βιωματική καταγραφή μιας μακρόχρονης ανάλυσης και της δεύτερης φάσης της. Ο τρόπος που ο Winnicott μεταφέρει αποσπάσματα από τις συνεδρίες του, με όλο το βάρος, τις ασυνέχειες, τις επαναλήψεις και την απρόβλεπτη εξέλιξη της θεραπευτικής σχέσης, μετατρέπει το υλικό σε λογοτεχνία: εδώ δεν πρόκειται για θεωρία, αλλά για την ποίηση της ανθρώπινης εμπλοκής.
Εκεί που άλλοι ψυχαναλυτές εξαντλούνται σε ερμηνείες, ο Winnicott επιλέγει να μην ερμηνεύει για να μπορέσει να αντέξει ο άλλος να υπάρξει. Το πιο ριζοσπαστικό μήνυμα του βιβλίου είναι ακριβώς αυτό: πριν μιλήσεις, πρέπει να μπορείς να κρατάς.
Ποιος ήταν ο D.W. Winnicott;
Ο Donald Woods Winnicott (1896–1971) ήταν Άγγλος παιδίατρος και ψυχαναλυτής. Ανήκε στην ανεξάρτητη ομάδα της Βρετανικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας, αλλά η σκέψη του δεν μπήκε ποτέ εύκολα σε σχολές. Ίσως γιατί ο ίδιος, με τη βαθιά του κατανόηση για την παιδική ψυχή, την ανάγκη για ένα περιβάλλον που κρατά και τη σημασία του αληθινού εαυτού, δεν μπορούσε να είναι δογματικός. Η έννοια του μεταβατικού αντικειμένου, του ψευδούς εαυτού, του χώρου του παιχνιδιού και της μη παρεμβατικής παρουσίας έφεραν επανάσταση στον τρόπο που κατανοούμε την ανθρώπινη ψυχή, την τέχνη, τη φαντασία και τη θεραπεία.
Γιατί αξίζει να διαβαστεί αυτό το βιβλίο;
-
Γιατί είναι ένα βαθιά ανθρώπινο βιβλίο. Δεν απευθύνεται μόνο σε θεραπευτές. Μιλά σε όποιον έχει νιώσει το βάρος του να φροντίζει ή να χρειάζεται φροντίδα.
-
Γιατί δίνει χώρο στην αλήθεια του άλλου. Ο Winnicott δεν επιβάλλει τη γνώση του, αλλά εμπιστεύεται την εξέλιξη του θεραπευόμενου. Και μαζί του, ο αναγνώστης μαθαίνει να εμπιστεύεται το αβέβαιο.
-
Γιατί είναι ένα έργο με λογοτεχνική αξία. Ο τρόπος γραφής του –ευθύς, απλός, αλλά με εσωτερική ένταση– αποτυπώνει τη μοναδικότητα της στιγμής. Είναι σαν να κρατάς στα χέρια σου τα αποσπάσματα μιας ζωντανής σχέσης, γραμμένα με την ακρίβεια ενός πεζογράφου και τη σεμνότητα ενός ανθρώπου που δεν διεκδικεί κύρος, αλλά κοινότητα.
-
Γιατί σε αλλάζει. Όχι με έμφαση ή εντυπωσιασμό, αλλά σιωπηλά, όπως κάθε σημαντική εμπειρία.
Αν μπορούσαμε να συνοψίσουμε την ουσία του βιβλίου σε μία φράση, θα ήταν αυτή:
«Αυτό που έχει σημασία δεν είναι τι θα πεις, αλλά το αν μπορείς να σταθείς δίπλα στον άλλο όταν πονάει, χωρίς να προσπαθήσεις να τον “φτιάξεις”.»
Το βιβλίο αποτελείται από τις σημειώσεις του ίδιου του Winnicott από τους τελευταίους έξι μήνες της ανάλυσης του “Δρα Α.” η οποία έλαβε χώρα σε δύο φάσεις, η μία τη δεκαετία του 1940 και η άλλη τη δεκαετία του 1950. H εισαγωγή έχει γίνει από τον Masud Khan, μάλιστα τα κείμενα τα οποία περιλαμβάνονται στο βιβλίο συγκεντρώθηκαν από τον ίδιο, προφανώς με τις ευλογίες της Clare Winnicott. Ο Winnicott είχε ήδη γράψει γι’ αυτόν τον ασθενή στο κείμενο Απόσυρση και παλινδρόμηση (που περιλαμβάνεται στον τόμο Από την παιδιατρική στην ψυχανάλυση), σηματοδοτώντας το ενδιαφέρον του για τη θεραπεία μη νευρωτικών ασθενών και την ανάγκη ο αναλυτής να ακούει και να ανταποκρίνεται σ’ αυτούς τους ασθενείς με διαφορετικό τρόπο από ό,τι σ’ εκείνους για τους οποίους είχε αναπτυχθεί η κλασική ψυχανάλυση. Σε επιστολές του, τη δεκαετία του 1940, στη Hannah Segal και σε άλλους, και σε άλλα γραπτά του είχε σημειώσει πως η κλασική ανάλυση, όπου η ερμηνεία της ενδοψυχικής σύγκρουσης είναι το κύριο μέσο της αναλυτικής θεραπείας, δεν λειτουργεί σ’ αυτούς τους ασθενείς. Θεωρεί ξεκάθαρα τον Δρα Α. σαν έναν ασθενή που χρειάζεται κάτι άλλο από την κλασική ψυχανάλυση. Πιθανώς από εδώ προκύπτει η επιλογή του Masud Khan για τον τίτλο του – το αντιπαραθετικό και όμως συνδετικό: κράτημα και ερμηνεία στην τεχνική της ψυχανάλυσης.
Διαβάζοντας την περιγραφή αυτής της αναλυτικής θεραπείας δεν είναι δύσκολο να αντιληφθούμε νύξεις πολλών από τις ανατρεπτικές ιδέες του Winnicott σχετικά με το τι σημαίνει να είναι κανείς ανθρώπινο ον και τι χρειάζεται για να γίνει αυτό. Εγείρονται πολλά ερωτήματα, ρητά και υπόρρητα, σχετικά με το τι είναι αυτό που κάνουμε όταν αναλύουμε. (Από το επίμετρο της Angela Joyce)«Το βιβλίο μεταφέρει την ανάλυση ενός άντρα τριάντα ετών κατά τους τελευταίους έξι μήνες της, από συνεδρία σε συνεδρία και σχεδόν λέξη λέξη, ό,τι διαμείβεται μεταξύ αναλυόμενου και αναλυτή. (?) Το κράτημα σημειώσεων λειτουργεί σύμφωνα με τον Masud Κhan σαν ένας τρόπος για τον συγγραφέα τους, να παραμένει ενήμερος και σε εγρήγορση κατά την περίοδο μεγάλων παύσεων και περιόδων ύπνου του ασθενή αλλά και πυκνής αφήγησης η οποία αποκλείει την αμοιβαιότητα». (Έφη Ζαμπούνη, bookpress.gr, 29/01/2021)
Περιεχόμενα
ΕΙΣΑΓΩΓΗ του M. Masud R. Khan
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΜΙΑΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
D. W. Winnicott, “Απόσυρση και παλινδρόμηση”
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Angela Joyce, Κράτημα και ερμηνεία: Μια σύγχρονη οπτική
Θανάσης Χατζόπουλος, Η ψυχαναλυτική σκηνή κατά D. W. Winnicott
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ
