“Η κριτική είναι πάντα μία πρακτική αρετής, ένα ήθος που ριψοκινδυνεύει απέναντι στο καθεστώς αλήθειας.” – Judith Butler
Στην εποχή της υπερπληροφόρησης και της πολιτικής σύγχυσης, η κριτική συχνά χάνει το ηθικό της έρεισμα και γίνεται εργαλείο αποδόμησης χωρίς προσανατολισμό. Η Judith Butler, μέσα από το δοκίμιό της «Τι είναι Κριτική;», επαναπροσδιορίζει την έννοια όχι ως μέσο άρνησης, αλλά ως μορφή ελευθερίας και αυτοδιαμόρφωσης.
Στο δοκίμιο αυτό, η Butler συνομιλεί με τον Michel Foucault. Δεν κάνει απλώς μια φιλοσοφική αναφορά, αλλά βυθίζεται στην έννοια της κριτικής όπως ο Φουκώ την οραματίστηκε: ως μορφή απο-υποκειμενοποίησης. Δηλαδή, η κριτική δεν είναι απλώς αμφισβήτηση της εξουσίας, αλλά απομάκρυνση από τον τρόπο με τον οποίο διαμορφωθήκαμε ως υποκείμενα εντός της.
Η κριτική ως απομάκρυνση από το “εγώ”
Ο Φουκώ μας δίδαξε ότι το υποκείμενο δεν είναι σταθερό ή αυτόνομο. Είναι προϊόν εξουσιαστικών και κανονιστικών μηχανισμών. Η κριτική, όπως την διαβάζει η Butler, δεν είναι μόνο εργαλείο σκέψης. Είναι πράξη, είναι απόφαση: να σταθώ απέναντι στον εαυτό μου και στον κόσμο, χωρίς να ξέρω με βεβαιότητα πού πάω. Είναι ρήξη, όχι μόνο με τον κόσμο, αλλά και με τις συνήθειες του ίδιου μου του εαυτού.
Η αρετή της κριτικής και η επιθυμία για αβεβαιότητα
Σε μια εποχή που επιβραβεύεται η αποφασιστικότητα και η σιγουριά, η Butler μας θυμίζει ότι η κριτική είναι ηθική πράξη επειδή διακινδυνεύει τη σταθερότητα. Δεν βασίζεται στην αυθεντία της γνώσης, αλλά στην αβεβαιότητα της αναμέτρησης. Είναι η στιγμή που δεν ξέρεις αν έχεις δίκιο — και παρ’ όλα αυτά συνεχίζεις.
Η ποιητική του εαυτού ως πράξη ελευθερίας
Εδώ η Butler ακολουθεί τον Φουκώ εκεί όπου η κριτική μετατρέπεται σε καλλιτεχνία του εαυτού. Δεν κρίνουμε για να βελτιωθούμε, αλλά για να υπάρξουμε αλλιώς. Η κριτική, επομένως, είναι μορφή επιτελεστικότητας. Δεν είμαστε ό,τι είμαστε — γινόμαστε μέσα από την πράξη της αποστασιοποίησης και της μορφοποίησης. Κάθε πράξη κριτικής είναι ταυτόχρονα και πράξη δημιουργίας.
Συμπέρασμα: Κριτική ως συνάντηση με το άγνωστο
Το δοκίμιο της Butler δεν είναι οδηγός σκέψης αλλά πρόσκληση για ηθική στάση. Η κριτική δεν είναι ακαδημαϊκή τεχνική, αλλά καθημερινή, υπαρξιακή απόφαση. Είναι η στιγμή που ρισκάρεις να μην ξέρεις — και να συνεχίσεις να σκέφτεσαι. Η Judith Butler, μέσα από τον Φουκώ, μας θυμίζει ότι η κριτική δεν έχει στόχο να διορθώσει τον κόσμο. Έχει στόχο να τον φανταστεί ξανά.
