Ζήλια: Όταν το Συναίσθημα Γίνεται Απειλή και πώς να το Αντιμετωπίσεις
Εισαγωγή
Η ζήλια είναι ένα ανθρώπινο και σύνθετο συναίσθημα που εμφανίζεται έντονα στον επαγγελματικό χώρο, στις φιλίες, στις ρομαντικές σχέσεις αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Πρόκειται για μια εσωτερική απόκριση απέναντι στην επιτυχία, την προσοχή ή την αποδοχή που δέχεται κάποιος άλλος. Η ψυχολογία και η ψυχανάλυση έχουν προσεγγίσει το φαινόμενο από διαφορετικές οπτικές, προσφέροντας μια πολυφωνική κατανόηση του.
Θεωρίες Ψυχολογίας και Ψυχανάλυσης για τη Ζήλια
1. Θεωρία Κοινωνικής Σύγκρισης (Leon Festinger, 1954)
Ο Festinger πρότεινε ότι οι άνθρωποι έχουν την τάση να αξιολογούν τις ικανότητες και τις απόψεις τους μέσα από συγκρίσεις με άλλους. Όταν αυτές οι συγκρίσεις αποβαίνουν αρνητικές για το άτομο, γεννιούνται συναισθήματα κατωτερότητας και ζήλιας.
2. Ψυχαναλυτική Θεώρηση (Melanie Klein, Otto Kernberg)
Η Klein περιέγραψε τη ζήλια ως πρωτογενές συναίσθημα που συνδέεται με την επιθυμία να καταστραφεί αυτό που έχει ο Άλλος, επειδή βιώνεται ως άδικη ανισότητα. Ο Kernberg τοποθέτησε τη ζήλια μέσα στο φάσμα του παθολογικού ναρκισσισμού, ως απάντηση του εγώ στην απώλεια ελέγχου και αναγνώρισης.
3. Υπαρξιακή/Ανθρωποκεντρική Προσέγγιση (Karen Horney, Carl Rogers)
Η Horney είδε τη ζήλια ως αποτέλεσμα ανασφάλειας και ανάγκης για συναισθηματική σύνδεση. Ο Rogers υποστήριξε ότι η αποδοχή χωρίς όρους μπορεί να μειώσει την αμυντική αντίδραση της ζήλιας και να ενισχύσει την αυτοεκτίμηση.
4. Θεωρία Συναισθηματικής Ρύθμισης (Michelle Craske)
Σύμφωνα με πιο σύγχρονες γνωσιακές και συναισθηματικές θεωρίες, η ζήλια δεν είναι πάντα αποτέλεσμα υπερηφάνειας ή φθόνου. Μπορεί να οφείλεται σε τραύματα εγκατάλειψης, φόβο απώλειας ή δυσκολία ρύθμισης συναισθημάτων.
Ζήλια στον Επαγγελματικό Χώρο
Στο επαγγελματικό περιβάλλον, η ζήλια μπορεί να εκδηλωθεί ως:
- Αντιπαλότητα και ανταγωνισμός
- Υπονόμευση ή παραπληροφόρηση
- Απόρριψη συναδέλφων
- Συκοφαντία ή απομόνωση
Η επαγγελματική ζήλια συχνά γεννιέται όταν κάποιος:
- Λαμβάνει περισσότερη αναγνώριση
- Προάγεται ή αμείβεται καλύτερα
- Έχει καλύτερες σχέσεις με ανωτέρους
- Θεωρείται «αγαπητός» ή «προστατευόμενος»
Πότε η Ζήλια Γίνεται Επικίνδυνη
Η ζήλια καθίσταται επικίνδυνη όταν:
- Δεν αναγνωρίζεται από το ίδιο το άτομο (αμυντική άρνηση)
- Συνδυάζεται με εξουσία (τοξική διοίκηση ή bullying)
- Παίρνει εμμονική μορφή (παρακολούθηση, σταθερό μίσος, εκδίκηση)
- Οδηγεί σε ψυχολογική ή επαγγελματική βλάβη του «αντικειμένου» της ζήλιας
Τι να Κάνει το Άτομο που Δέχεται Ζήλια
- Να αναγνωρίσει τι συμβαίνει: η ζήλια δεν είναι πάντα εμφανής. Παρατηρείται σε υπονοούμενα, παραλείψεις, σιωπές.
- Να διαχωρίσει την ευθύνη: η ζήλια ανήκει σε εκείνον που τη νιώθει, όχι σε εκείνον που την προκαλεί.
- Να μην ανταποδώσει: η παθητική επιθετικότητα ή η αντεπίθεση επιδεινώνουν το κλίμα.
- Να θέσει όρια: με σεβασμό αλλά και σταθερότητα. Σε σοβαρές περιπτώσεις, να ζητήσει υποστήριξη από HR, ψυχολόγο ή coach.
- Να διατηρήσει την αυτοεκτίμησή του: να αναγνωρίζει ότι η ζήλια είναι αντίδραση του άλλου στην αξία του, όχι ένδειξη λάθους.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
- Festinger, L. (1954). A Theory of Social Comparison Processes. Human Relations, 7(2), 117-140.
- Klein, M. (1957). Envy and Gratitude and Other Works 1946–1963.
- Kernberg, O. (1975). Borderline Conditions and Pathological Narcissism.
- Horney, K. (1945). Our Inner Conflicts.
- Craske, M. G. et al. (2021). Emotion Regulation and Jealousy. Journal of Affective Disorders.
Η ζήλια είναι ανθρώπινη. Όταν αναγνωρίζεται και αντιμετωπίζεται, γίνεται ευκαιρία αυτογνωσίας. Όταν αρνείται ή καταπιέζεται, γίνεται απειλή για σχέσεις, καριέρες, ψυχισμό. Το ερώτημα δεν είναι αν υπάρχει, αλλά τι κάνουμε με αυτήν.
